Σωτήρης Κουπίδης: Η ενσυναίσθηση στο πιάτο μας

Σύνθημα: «Μπαίνω στα παπούτσια σου».
Σύνθεση: Εργαζόμενοι από τον γενικό πληθυσμό και από τις ευπαθείς ομάδες, συγκεκριμένα: άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Μέλημα: Υγιεινό, γευστικό φαγητό από την ασιατική κουζίνα.
Πεποίθηση: «Όλοι οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί».
Τακτική: Αλληλοβοήθεια και ενσυναίσθηση.
Αποτέλεσμα: Το γκρέμισμα των στερεοτύπων και η αλλαγή νοοτροπίας.
Τραγούδι που τους εκπροσωπεί: «Imagine» του Τζον Λένον.
Αγαπημένοι στίχοι: «I hope someday you’ll join us / and the world will be as one».

ΤΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟ και συγκινητικό στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι οι άνθρωποι του «Mentaleaty» δεν ονειρεύονται έναν κόσμο χωρίς τυπικά και άτυπα σύνορα, αλλά καταφέρνουν και τον ζουν. Καθημερινά στο εστιατόριό τους στον Κεραμεικό. Πέρα από τα σκοτάδια του νου και την κόλαση του κοινωνικού στίγματος. Το «Mentaleaty» έχει στο επίκεντρό του την υγεία. Μαγειρεύει εξαιρετικό, θρεπτικό και γευστικό φαγητό από φρέσκα και διαλεκτά υλικά, φροντίζοντας για την υγιεινή διατροφή όλων μας.

Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ανήκει στον κοινωνικό συνεταιρισμό «Αθηνά – Ελπίς», ο οποίος συμβάλλει στην αποκατάσταση ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα προσφέροντάς τους εργασία και μεριμνώντας δραστικά για τη θεραπευτική υποστήριξή τους. Για το «Mentaleaty» και τον κοινωνικό συνεταιρισμό «Αθηνά – Ελπίς» μας μιλά ο γιατρός εργασίας Σωτήρης Κουπίδης, μέλος του συνεταιρισμού. Ένας άνθρωπος με χαμηλούς τόνους και υψηλά ιδανικά.

Πώς προέκυψε το «Mentaleaty»;

Είμαστε 80 συνεταιριστές που συμμετέχουμε στην Κοι.Σ.Π.Ε. «Αθηνά – Ελπίς» βασιζόμενοι αρχικά στον νόμο που αφορά στην ψυχική υγεία και αναφέρεται στο κλείσιμο των ασύλων, στο σταμάτημα των εγκλεισμών, στον εκσυγχρονισμό των μονάδων ψυχικής υγείας και στην προσπάθεια να μεταφέρουμε την κοινότητα των ψυχικά ασθενών πιο κοντά στον πολίτη μέσα από την ένταξή τους στην κοινωνία. Δηλαδή έχουμε επιχειρηματική δραστηριότητα στην οποία συμμετέχουν και άτομα από τον γενικό πληθυσμό και από τις ευπαθείς ομάδες της ψυχικής υγείας. Αυτή τη στιγμή απασχολούμε 40 άτομα, οι μισοί από τους οποίους από τις ευπαθείς ομάδες.

Το «Αθηνά – Ελπίς» ιδρύθηκε το 2011. Ξεκίνησε από μία δράση, την καθαριότητα δημόσιων κτηρίων. Η επιλογή έγινε γιατί επιστημονικές παρατηρήσεις και αρθρογραφία λένε πως άτομα με ψυχώσεις, άτομα με βαριές ψυχικές παθήσεις, μπορούν να αντεπεξέλθουν πολύ καλά σε δουλειές καθαριότητας. Επιλέξαμε να απευθυνθούμε σε κτήρια δημόσιων υπηρεσιών, διότι υπαγόμαστε στο υπουργείο Υγείας, επομένως είμαστε πολιτική του υπουργείου, που σημαίνει ότι και άλλοι δημόσιοι φορείς οφείλαν να μας στηρίξουν. Με πολύ κόπο και πολλή προσπάθεια, συνεχείς οχλήσεις, προσπαθώντας να σπάσουμε το στερεότυπο που ακολουθεί τον ψυχικά ασθενή.

Αφού είδαμε ότι τα καταφέραμε με την καθαριότητα, επεκταθήκαμε σε άλλες δραστηριότητες, δηλαδή υπηρεσίες εκτυπώσεων, λειτουργία κυλικείων και καφέ, και φτάσαμε στην εστίαση και στο «Mentaleaty». Η κουζίνα και η εστίαση είναι πολύ απαιτητικά περιβάλλοντα και οι εντάσεις συχνές, είτε γιατί ξαφνικά έρχονται ταυτοχρόνως πολλοί πελάτες ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο. Από τις προηγούμενες δραστηριότητες αποκτήσαμε περισσότερη αυτοπεποίθηση, που μας βοήθησε να γίνουμε πιο εξωστρεφείς.

Αντικαθιστάτε την ανάγκη για ιατρική παρακολούθηση των ατόμων που εργάζονται εδώ;

Δεν υποκαθιστούμε τον θεράποντα ψυχίατρο ή ψυχολόγο σε καμία περίπτωση. Υποστηρίζουμε το κομμάτι της ψυχικής υγείας προσλαμβάνοντας άτομα από τις ευπαθείς ομάδες και υποστηρίζοντάς τα στη δουλειά τους.

Πώς εντοπίζετε τους υποψήφιους εργαζόμενους;

Είμαστε ομάδα ψυχικής υγείας, πράγμα που σημαίνει άλλες μονάδες ψυχικής υγείας, όπου γίνεται θεραπεία ή νοσηλεία ή το follow-up αυτών των ανθρώπων, μας παραπέμπουν υποψήφιους προς εργασία.

Γιατί επιλέξατε τον Κεραμεικό για το «Mentaleaty»;

Είναι μία γειτονιά δεκτική σε κάτι που ο πολύς κόσμος θεωρεί διαφορετικό. Επίσης στην περιοχή δεν υπήρχε εστιατόριο με ασιατικό φαγητό και υπάρχει τάση για αυτό το είδος της κουζίνας κυρίως από τη νεολαία. Ταυτοχρόνως μας ενδιέφερε να μπούμε κι εμείς σε διαφορετική κουλτούρα μέσω της ασιατικής κουζίνας.

Οι ψυχικά πάσχοντες βάσει νόμου δεν χάνουν το επίδομα ή τη σύνταξή τους όταν εργάζονται. Όμως πέραν των οικονομικών απολαβών τι άλλο προσφέρει η εργασία στην ψυχική τους υγεία;

 Αυτοπεποίθηση, αίσθημα αυτάρκειας, αίσθημα ότι ανήκουν κάπου. Ότι η ψυχική τους πάθηση δεν τους διαφοροποιεί. Εν πάση περιπτώσει όλοι οι άνθρωποι έχουμε τις ιδιαιτερότητές μας. Ένας ψυχικά πάσχων με παθήσεις από το φάσμα των ψυχώσεων έχει καταγεγραμμένη στο DNA του την ψύχωση. Πρόκειται για κληρονομική πάθηση, που το πρώτο της επεισόδιο θα εκδηλωθεί από τα 16 μέχρι τα 18 χρόνια. Συνήθως το οικογενειακό περιβάλλον, παρότι ενδόμυχα γνωρίζει ότι πρόκειται για ψυχική διαταραχή, επειδή δεν το καταλαβαίνει ή δεν το αποδέχεται, αποδίδει το πρώτο επεισόδιο στην εφηβεία. Το αποτέλεσμα είναι έτσι να χάνονται για τους νέους με διαταραχή οι ευκαιρίες για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την είσοδο στην εργασία.

Πώς θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τις ψυχώσεις;

Ένα ψυχωσικό επεισόδιο μπορεί να διαρκέσει τρεις ή έξι μήνες. Ωστόσο είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι πλέον η ψυχική πάθηση, που αντιμετωπίζεται θεραπευτικά με φαρμακευτική αγωγή που αποφασίζει ο ψυχίατρος και ψυχοθεραπεία, είναι πάθηση όπως όλες οι άλλες και, όταν την αντιμετωπίζεις, είσαι ελεύθερος συμπτωμάτων. Ό,τι συμβαίνει, για παράδειγμα, και με τον υπερτασικό άνθρωπο, ο οποίος, εφόσον πάρει το φάρμακό του, είναι επίσης ελεύθερος συμπτωμάτων. Η διαφορά είναι πως η υπερτασική κρίση δεν βλάπτει κανέναν άλλο πέραν των αγγείων του υπερτασικού, ενώ η κρίση ψυχικής υγείας, επειδή έχει να κάνει με το συναίσθημα, με τον τρόπο που αντιδρούμε και επικοινωνούμε με τους συνανθρώπους μας, δημιουργεί την αίσθηση ότι είναι κάτι διαφορετικό.

Πώς νιώθουν οι άνθρωποι όταν βρίσκονται σε ψυχωσικό επεισόδιο;

Σε πιο προχωρημένες καταστάσεις μπορεί να υπάρχουν και αισθητικές, οπτικές ή ακουστικές  ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις, να βλέπεις ένα τελάρο με κεράσια και να νομίζεις ότι είναι ένα κουβάρι που κάποιος το έφαγε για να σου κάνει μάγια. Υπάρχουν διάφορα συμπτώματα. Είναι χαρακτηριστικό κάτι που μου είχε πει μια εργαζόμενη σε Κοι.Σ.Π.Ε.: «όταν εσείς, γιατρέ, παλεύατε με τα βιβλία για να μπείτε στο πανεπιστήμιο, εγώ πάλευα με κάτι που δεν ήξερα τι ήταν, άλλαξε η συμπεριφορά μου, αισθανόμουν διαφορετικά, αλλόκοτα, αντιδρούσα διαφορετικά». Υπάρχουν συμπτώματα που δεν αισθάνεσαι καλά, που έχεις ανησυχία, άγχος, αϋπνία, αντιλαμβάνεσαι διαφορετικά κάποια πράγματα, μπορεί να γίνεσαι οξύθυμος, μπορεί να έχεις αποσυρθεί από καταθλιπτικό επεισόδιο.

Η κατάθλιψη είναι ψύχωση;

Υπάρχουν παθήσεις που είναι σε ένα δίπολο, αυτό που λέμε «διπολική διαταραχή», και από τη μία πλευρά είναι η μανία και από την άλλη η κατάθλιψη. Ωστόσο ήπιες καταθλίψεις είναι προς την κατηγορία των νευρώσεων. Δεν είναι πάντα προδιαγεγραμμένες γενετικά, μπορεί να συμβούν οποιαδήποτε στιγμή στον καθέναν μας. Θα έρθουν και θα περάσουν. Ωστόσο παρεμβαίνουμε, αν θέλουμε να προφυλάξουμε τον εαυτό μας, γιατί μπορεί ο καθένας από εμάς σε εκείνη τη φάση να γίνει αυτοκαταστροφικός. Εάν δεν υπάρξει αντιμετώπιση, το επεισόδιο μπορεί να γίνει πιο βαθύ και πιο μακρύ όταν και εφόσον ξανασυμβεί.

Δεν υπάρχει φόβος να προκύψουν ψυχωσικά επεισόδια εν ώρα εργασίας;

Οι εργαζόμενοι υποστηρίζονται στην εργασία τους, αλλά και θεραπευτικά είναι σταθεροί, γιατί οι δικές μας επιλογές είναι άνθρωποι που βρίσκονται σε σταθερό θεραπευτικό πλαίσιο. Είναι η αναγκαία και ικανή συνθήκη για να συνεχίσει κάποιος την επαγγελματική του εκπαίδευση ή την εργασία του. Δεν μας έχει συμβεί ποτέ τίποτα. Άλλωστε ξέρουμε ότι κάποιοι από εμάς πάσχουμε από μία πάθηση, κι έτσι είμαστε πολύ πιο κινητοποιημένοι για να καταλάβουμε αν κάτι μπορεί να συμβεί.

Εάν, για παράδειγμα, αργήσει κάποιος στη δουλειά του μια μέρα είναι λογικό. Εάν συνεχιστεί για δεύτερη, τρίτη μέρα, θα χτυπήσει ένα καμπανάκι. Ο συνεργάτης θα το πει, και από τη δική μας ομάδα μπορεί να φτάσει και μέχρι τον θεράποντα γιατρό. Όταν πήγα να «πουλήσω» την υπηρεσία καθαριότητας, μία σύμβουλος του Α.Σ.Ε.Π. με ρώτησε αν μπορεί κάποιος από την ευπαθή ομάδα να αρχίσει να επιτίθεται, να γίνει διεγερτικός και να επιτεθεί. Δεν υπάρχει ποτέ περίπτωση ένας εργαζόμενος ενός συνεταιρισμού να είναι διεγερτικός και να φτάσει στη δουλειά, γιατί πριν θα έχει σταματήσει κάπου αλλού. Πρώτα αποσύρεσαι από την εργασία και μετά από όλα τα άλλα. Επιπλέον εμείς που είμαστε συνεργάτες καταλαβαίνουμε ότι κάτι συμβαίνει, κάποιος είναι πιεσμένος, κάτι τον απασχολεί, είναι οξύθυμος. Επεισόδια μέσα στο πλαίσιο του Κοι.Σ.Π.Ε. είναι κάπως απίθανο να συμβούν. Υπάρχουν ανοιχτά μάτια και αφτιά. Αντιθέτως σε άλλους χώρους εργασίας είναι πιο εύκολο να συμβεί οτιδήποτε.

Αντιμετωπίζετε με διαφορετικό τρόπο τους εργαζόμενους του «Mentaleaty» που προέρχονται από τις ευπαθείς ομάδες;

Όχι. Γίνεται όποια εκπαίδευση προβλέπεται για την εστίαση. Ωστόσο όσοι εργαζόμαστε εδώ φροντίζουμε να έχουμε κατακτήσει το mentality, την ενσυναίσθηση, που επιτρέπει να μπαίνει ο καθένας μας στα παπούτσια του άλλου, που επιτρέπει να αντιλαμβάνεται ότι ένας άνθρωπος είναι δυνατός σε κάποια πράγματα και αδύναμος σε άλλα. Αν μπαίναμε στη θέση του άλλου, θα μπορούσαμε να λύναμε πολλά προβλήματα ακόμη και στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, έτσι δεν είναι;

Έτσι όπως μου τα περιγράφετε, είναι σαν η ψύχωση να έχει εξαφανιστεί. Τελικά το «Mentaleaty» είναι ένα διαφορετικό μαγαζί;

Είναι ένα μαγαζί που προσφέρει υγιεινό φαγητό σε προσιτές τιμές. Ένα μαγαζί που προσπαθεί για την υψηλού επιπέδου ποιότητα και την αισθητική του χώρου. Δεν είναι βασισμένο στον οίκτο ούτε κάνει μάρκετινγκ οίκτου. Το διαφορετικό με αυτό το μαγαζί, που έχει και catering, είναι ότι, όταν κάποιος χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες μας είτε μέσα από το catering είτε τρώγοντας στο μαγαζί μας, δημιουργεί προστιθέμενη κοινωνική αξία.

Το στίγμα του ψυχασθενούς έχει απαλύνει;

Έχει αποστιγματιστεί περαιτέρω η ψυχική νόσος. Δεν κουβαλά τη φόρτιση, τον φόβο και την ιδεοληψία του παρελθόντος. Στο παρελθόν έκαιγαν τις μάγισσες, που δεν ήταν άλλο από άνθρωποι που μπορεί να άκουγαν φωνές ή να μιλούσαν με ακατάληπτο τρόπο. Έχει μπει πολύ νερό στο αυλάκι. Υπάρχουν άνθρωποι που βγήκαν ανοιχτά και είπαν για τα προβλήματα ψυχικής υγείας τους. Στην ψυχική νόσο υπάρχει αλλόκοτη συμπεριφορά, και αυτό μπορεί να προκαλεί αναστάτωση.

Εκτός αυτού όμως υπάρχει και η αναπαραγωγή του στερεοτύπου, βασισμένου στο γεγονός ότι πολλές φορές, για να δικαιολογηθούν παραβατικές συμπεριφορές και εγκλήματα, βαφτίζαμε «ψυχικά πάσχοντες» ανθρώπους που διέπραξαν εγκλήματα, ούτως ώστε να έχουν ελαφρύτερη ποινή. Υπάρχει, για παράδειγμα, «ο σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι», ένα πολύ μεγάλο στερεότυπο. Είναι άλλο πράγμα να αποκαλείς κάποιον «ψυχασθενή», άλλο να τον λες «ψυχάκια» και άλλο «ψυχικά πάσχοντα». Στην ελληνική κοινωνία υπάρχει το στερεότυπο του ανεύθυνου, επικίνδυνου και ανίατου ψυχικά πάσχοντος. Πρόκειται για τρεις μύθους. Για τρία στερεότυπα.

Γιατί ασχοληθήκατε με τον Κοι.Σ.Π.Ε. «Αθηνά – Ελπίς» και με το «Mentaleaty»; Μόνο επειδή είστε γιατρός εργασίας;

Η ιατρική δεν ήταν η αφετηρία. Στην οικογένειά μου υπάρχει ψυχική πάθηση. Η μητέρα μου είχε κατάθλιψη. Δεν το κρύψαμε ποτέ. Όταν «έπεφτε», υπήρχαν πολλά χέρια να τη «σηκώσουν». Κατάφερε να μεγαλώσει δύο παιδιά, αλλά οι περιορισμοί εκείνων των χρόνων δεν της επέτρεψαν ποτέ να εργαστεί, παρότι το ήθελε πάρα πολύ. Μεγαλώνοντας, την άκουγα συχνά να λέει πόσο της είχε λείψει η εκτός σπιτιού δουλειά. Ασχολήθηκα γιατί έτσι γεμίζει το μέσα μου. Κάνουμε μία προσπάθεια συμμετέχοντας σε μία συλλογικότητα που φροντίζει να υπάρχει αυτό που (και) η μαμά δεν μπορούσε να έχει. Κάνουμε μια προσπάθεια να γίνουμε καλύτεροι.

Κυβέλη Χαζηζήση,

Δημοσιογράφος Skywalker.gr