Στις 10, 11 & 12 Ιουνίου 2016, στην Αθήνα, προετοιμάζεται το Συνέδριο της «Κοινωνίας των Πολιτών για την Κοινωνική Οικονομία» με κυριότερο στόχο μια πρώτη προσπάθεια προσδιορισμού του υποκειμένου της κοινωνικής οικονομίας. Ως δομές της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας-Κ.ΑΛ.Ο. στην ευρωπαϊκή παράδοση εντοπίζουμε τους συνεταιρισμούς (συνεργατισμοί-cooperative), αλληλοασφαλιστικούς οργανισμούς, ηθικές τράπεζες και ιδρύματα. Από την δεκαετία του 1990 και μετά, έχουν ενταχθεί σε διάφορα κράτη και οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις, καθώς και οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις.
Και ενώ ο συνεταιρισμός είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένη έννοια σύμφωνα με την Διεθνή Συνεταιριστική Συμμαχία (ICA, 1995), ορισμός ο οποίος υιοθετήθηκε και από το διεθνές γραφείο εργασίας (ILO, 2002), για τα άλλα σχήματα δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένο το περίγραμμα και το υποκείμενο της Κ.ΑΛ.Ο., και για αυτό είναι χρήσιμη κάθε μορφής συζήτηση, ώστε να μην καθορισθεί ερήμην της κοινωνίας των πολιτών.
Συνεταιρισμός είναι μια «αυτόνομη ένωση προσώπων, τα οποία συνεταιρίζονται οικειοθελώς, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις κοινές τους οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες και επιδιώξεις, μέσω μια συνιδιοκτήτης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης.»
Η διεθνώς παραδεδεγμένες γενικές αξίες των συνεταιρισμών είναι: αυτοβοήθειας, αυτοευθύνης, δημοκρατίας, ισότητας, δικαιοσύνης & αλληλεγγύης. Και οι ηθικές αξίες είναι: εντιμότητας, ειλικρίνειας, κοινωνικής ευθύνης & μέριμνας για τους άλλους. Οι συνεταιριστικές αρχές είναι επτά και διακρίνονται σε: 1. Εθελοντική & ανοιχτή συμμετοχή, 2. Δημοκρατικός έλεγχος των μελών, 3. Οικονομική συμμετοχή, 4. Αυτονομία & ανεξαρτησία, 5. Εκπαίδευση & πληροφόρηση, 6. Συνεργασία με άλλους συνεταιρισμούς και 7. Κοινοτικό ενδιαφέρον. Οι άξονες λειτουργίας ενός συνεταιρισμού είναι: Η αύξηση του εθνικού προϊόντος, η αναδιανομή εισοδήματος και πλούτου, η τοπική ανάπτυξη και τα προγράμματα κοινωνικού χαρακτήρα.
Και ενώ για τους συνεταιρισμούς έχουμε ήδη στην Ελλάδα τον νόμο 602/1915, τα τελευταία χρόνια άρχισαν να παρουσιάζονται νέα σχήματα και διαφορετικές ερμηνείες σε μια προσπάθεια, η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία να ανταποκριθεί αποτελεσματικότερα στις ανάγκες των καιρών.
Ήδη το 2011 στην Ελλάδα εκδόθηκε ο νόμος 4099, που τελεί υπό αναθεώρηση (είναι σε διαβούλευση). Το 2013 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε τον οδηγό για την κοινωνική Ευρώπη και ειδικότερα για την κοινωνική οικονομία και την κοινωνική επιχειρηματικότητα. Έτσι, στα διάφορα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δημιουργούνται διαφοροποιημένα σχήματα και στην Ελλάδα οι οργανώσεις την κοινωνίας των πολιτών αποφάσισαν να ξεκινήσουν την συζήτηση για το υποκείμενο της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας – ΚΑΛΟ.
Οι συνεταιρισμοί μπορεί να δουλεύουν αυτοτελώς, ή μπορεί κάποιοι συνεταιρισμοί να δημιουργούν μία εταιρία ή μερικές κερδοσκοπικές εταιρίες να δημιουργούν «ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ» (?) ή εμπορικές εταιρίας να διαθέτουν ελεύθερα κάποιο χρηματικό ποσό με την μορφή εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (διότι αυτό «πουλά» , δηλαδή βελτιώνει την εταιρική εικόνα στα μάτια των καταναλωτών& άρα επιδρά στις πωλήσεις ή βελτιώνει το προφίλ της εταιρίας) ή συνεταιρισμοί που δρουν για την ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας ως ένα ενδιάμεσο – υβριδικό σχήμα, ανάμεσα στους συνεταιρισμούς και τις εμπορικές εταιρίες που στην Ελλάδα τις ονομάσαμε «Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις-ΚοινΣΕΠ.»
Η ΚοινΣΕΠ που δημιουργήθηκαν με τον νόμο 4019 ΤΟΥ 2011, προσπαθούν να βρουν το στίγμα τους στον αστερισμό της ΚΑΛΟ με ενδιαφέρουσες συζητήσεις, που καλύπτουν όλο το εύρος, από το «Εμείς είμαστε η ΚΑΛΟ και αυτοπροσδιοριζόμαστε» έως τις συγκαλυμμένες Εταιρίες Περιορισμένης Ευθύνης-ΕΠΕ, μιας νέας «φλέβας» άντλησης χρηματοδοτήσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στην Ελλάδα.
Η κοινωνία των πολιτών και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών είναι η πιο ρεαλιστική προσέγγιση για οποιοδήποτε θέμα ή θεσμό των κοινωνιών. Με αυτή την έννοια, ο τρίτος τομέας μπορεί να δημιουργήσει τις καλύτερες και σωστότερες συζητήσεις για τον προσδιορισμό του υποκειμένου της ΚΑΛΟ στην Ελλάδα.
Πριν αναφερθεί κανείς στην «κοινωνία των πολιτών» έναν πολύσημο όρο αλλά και ακρογωνιαίο λίθο της νέας μετα-καπιταλιστικής ή νέο-καπιταλιστικής πραγματικότητας, είναι αναγκαίο και σκόπιμο να σταθεί στην έννοια και στον χώρο που καλύπτει η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία-Κ.ΑΛ.Ο.
Σύμφωνα με την Αλληλέγγυα Οικονομία οι κοινωνικές επιχειρήσεις δρουν στα πλαίσια της αειφόρου κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και του εθελοντισμού με σεβασμό στις τοπικές ποιοτικές ανταλλαγές κα στην εφαρμογή κοινωνικών και ηθικών κανόνων. Η ΚΑΛΟ ως τρίτο οικονομικό φαινόμενο στον αιώνα μας προς το παρόν δεν εκπροσωπεί επίσημα αποδεκτές πρακτικές στην χώρα μας και στέκεται περιθωριοποιημένη και απομονωμένη ως «ουτοπία» κατά τον Κ. Τσουκαλά (2013). Ωστόσο όσες πρακτικές έχουν θεσμοθετηθεί έως σήμερα χειραγωγούνται από το κράτος, κεντρικά σχεδιασμένες ελέγξιμες και «ασφαλείς» για την κρατική εξουσία.
Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία-ΚΑΛΟ υφίσταται και πράττει στα πλαίσια ενώσεων της «κοινωνίας των πολιτών», πρωτοβουλιών «από τα κάτω». Στο πλαίσιο δηλαδή εθελοντικά δημιουργημένων άτυπων ή τυπικών συλλογικοτήτων οι οποίες υπερβαίνουν την ατομικότητα ή την οικογενειακή αλληλεγγύη και προσβλέπουν στο κοινό καλό. Στο βαθμό που οι πρωτοβουλίες αυτές αποτελούνται και από οικονομική δραστηριότητα με κοινωνικό σκοπό συναντούν την Κ.ΑΛ.Ο. ως μέσο έκφρασης τους. Ο νόμος 4019/11 στο άρθρο 1, παρ 1 ορίζει την «Κοινωνική Οικονομία» ως πρωτοβουλία της κοινωνίας των πολιτών λέγοντας ότι είναι …το σύνολο των οικονομικών, επιχειρηματικών, παραγωγικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων, των οποίων ο καταστατικός σκοπός είναι η επιδίωξη του συλλογικού οφέλους και η εξυπηρέτηση γενικότερων κοινωνικών συμφερόντων. (Σ. Κατωμέρης, 2016).
Η ανάπτυξη της Κ.ΑΛ.Ο. μπορεί να στηριχθεί στον εθελοντισμό των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και στο συσσωρευμένο κοινωνικό κεφάλαιο, του οποίου εργαστήρια ανάπτυξης και επαύξησής του είναι πάλι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Είναι απόλυτα σαφές ότι η Κ.ΑΛ.Ο. στην Ελλάδα μπορεί, και πρέπει, να στηριχθεί στις οργανώσεις την κοινωνίας των πολιτών, χωρίς καμίας μορφής αποκλεισμούς. Σαφώς, βέβαια αποκλείονται οι απολύτως δημόσιες δομές και οι ξεκάθαροι πρωταθλητές της ιδιωτικής οικονομικής.
Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι η συνδετική ουσία που δένει όλους τους συντελεστές μιας κοινωνίας σαν μια συγκολλητική ουσία που κάνει την κοινωνία δυνατή, ικανή και συμπαγή. Το κοινωνικό κεφάλαιο έχει ως κύριο εξωτερικό χαρακτηριστικό του, την εμπιστοσύνη των μελών της κοινωνίας και την αλληλεγγύη.
Η Κ.ΑΛ.Ο. αν και αποτελεί εκφρασμένη προτεραιότητα για την σημερινή κυβέρνηση, εδώ και σχεδόν ένα χρόνο δε μπόρεσε να αναπτύξει τα απαραίτητα εργαλεία στήριξής της. Από το 2011, εκτός από το νόμο 4019/2011, σημειώθηκε ουσιαστική παντελής απουσία εργαλείων ανάπτυξης και χρηματοδοτικών εργαλείων στήριξης των μηχανισμών. Ο τότε κεντρικός μηχανισμός στήριξης της Κ.ΑΛ.Ο., ο οποίος επί της ουσίας αποτέλεσε μια «συνταγή από τα παλιά», δηλαδή κλήθηκαν να υλοποιήσουν ένα έργο φορείς που ελάχιστοι έως καμία σχέση δεν είχαν με το πεδίο της Κ.ΑΛ.Ο. (Ρ. Αντωνοπούλου, 2016). Οι οργανώσεις της κοινωνίας τω πολιτών είναι η καλύτερη και σωστότερη λύση για να δημιουργηθεί συζήτηση για το υποκείμενο της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας.
Έχουν γίνει αρκετές προσυνεδριακές στην Αθήνα, στην Λάρισα, στο Αίγιο, στην Πάτρα, στα Γιάννενα, στην Ηγουμενίτσα, στη Θεσσαλονίκη και αλλού, ενώ προβλέπεται προσυνεδριακή ημερίδα στα Τρίκαλα (15-4-2016), στην Αθήνα (24-4-2016), στη Θεσσαλονίκη (22-5-2016) και αλλού, όπου μπορούν και θέλουν συλλογικοί ή άλλοι ενεργοί φορείς, ώστε στις 10-12/6/2016 στο Συνέδριο της Κοινωνίας των Πολιτών για την Κοινωνική Οικονομία, να μπορέσει να γίνει η καλύτερη δυνατή προσέγγιση για το υποκείμενο της ΚΑΛΟ στον αγροδιατροφικό τομέα, στην τοπική αυτοδιοίκηση, στην ενέργεια και το περιβάλλον, στον πολιτισμό και στον τουρισμό, στην κοινωνική φροντίδα και υγεία, στις ηθικές τράπεζες, στα κοινωνικά δίκτυα και τη δημοσιογραφία των πολιτών, στην προσφυγική κρίση και όπου αλλού επισημανθεί από τις προσυνδριακές ημερίδες, μέχρι τις 10-12 Ιουνίου 2016, στην Αθήνα.
Μία μόνο μεθοδολογία στην Οικονομική είναι η Δημόσια Οικονομική. Μια άλλη είναι η Ιδιωτική Οικονομική, Και μια ακόμα είναι η Κοινωνική & Αλληλέγγυα Οικονομία. Επίσης είναι επαρκώς σαφές οτι υφίσταται ο Δημόσιος Τομέας, ο Ιδιωτικός Τομέας και ο Τρίτος Τομέας. Θέλει προσοχή να επισημανθεί ότι το ότι είναι και στην οικονομική τρείς και στους τομείς τρείς, δεν σημαίνει οτι συμπίπτουν ο Τρίτος Τομέας με την Κ.ΑΛ.Ο.
Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι οτι επειδή απαραίτητο στοιχείο της Κ.ΑΛ.Ο. είναι το Κοινωνικό Κεφάλαιο, ο Τρίτος Τομέας στην ουσία τροφοδοτεί και υποστηρίζει την Κ.ΑΛ.Ο., χωρίς να συμπίπτει. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος δεν είναι Κ.ΑΛ.Ο. , αλλά μπορεί μέσα από την Κοινωνική ζύμωση και την αλληλεγγύη που σφυρηλατείται στον σύλλογο να υποστηριχθεί ευχερέστερα μια δομή της Κ.ΑΛ.Ο., όπως ένας Συνεταιρισμός, ή μια ΚοινΣΕπ.
Οι ΚοινΣΕπ δεν είναι ο κορμός της Κ.ΑΛ.Ο. Αν στον συνεταιρισμό έχουμε να συμπίπτει η ιδιότητα του Ιδιοκτήτη, του ελέγχοντα και του πελάτη σε ένα πρόσωπο, δεν συμβαίνει αυτό στις ΚοινΣΕπ. Στις ΚοινΣΕπ πρέπει (?) να συμπίπτει ο Ιδιοκτήτης, με τον ελέγχοντα και τον εργαζόμενο, αλλά όχι και ο πελάτης ή ο καταναλωτής. Οι ΚοινΣΕπ είναι ένα υβρίδιο ανάμεσα στην Ιδιωτική Οικονομική και την Κ.ΑΛ.Ο. Για την ακρίβεια τα μέλη της ΚοινΣΕπ αντιμετωπίζονται ως Κ.ΑΛ.Ο. και η εμπορική δραστηριότητα της ΚοινΣΕπ ως Ιδιωτική Οικονομική, για αυτό λέμε οτι είναι όπως όλες οι άλλες επιχειρήσεις της ιδιωτικής Οικονομικής.
Οι Συνεταιρισμοί είναι Κ.ΑΛ.Ο., οι Αλληλοασφαλιστικοί οργανισμοί, οι ηθικές τράπεζες και τα ιδρύματα είναι ξεκάθαρα Κ.ΑΛ.Ο. Αναζητούμε, εμείς οι πολίτες και οι Οργανώσεις της Κοινωνίας της Κοινωνίας των Πολιτών ποιές άλλες δομές και με ποιά χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να είναι ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ της Κοινωνικής & Αλληλέγγυας Οικονομίας, και υποθέτω οτι για αυτό γίνεται το Συνέδριο στις 10-12 Ιουνίου 2016, στην Αθήνα. Όλοι οι πολίτες και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να είναι σύνεδροι. Όλοι μπορούν να παρακολουθούν και να έχουν άποψη, αλλά μόνον οι πολίτες και οι Οργανώσεις των πολιτών θα προσπαθήσουν να προσδιορίσουν το υποκείμενο της Κ.ΑΛ.Ο., ΟΧΙ οι φορείς της Δημόσιας Οικονομικής, ΟΥΤΕ οι φορείς της Ιδιωτικής Οικονομικής, ως ΦΟΡΕΙΣ.
Το ΣΥΝΕΔΡΙΟ της «Κοινωνίας των Πολιτών για την Κοινωνική Οικονομία» είναι ανοικτό για οτιδήμοτε «κινείται», εκτός από τον ξεκάθαρα Δημόσιο και τον ξεκάθαρα Ιδιωτικό. Υπάρχει χώρος για συζήτηση εκεί. Το μόνο που δεν μπορεί να μπαίνει προς συζήτηση είναι η πρωτοκαθεδρία των πολιτών και των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών. Οι Πολίτες και οι Οργανώσεις τους θα καθορίσουν τι είναι Κ.ΑΛ.Ο., και οτιδήποτε άλλο Δημόσιο, Ιδιωτικό ή «ΚΑΚΟ». Στην Κοινωνία των Πολιτών δεν πρέπει να χωράνε οργανωμένες μειοψηφίες που θέλουν να αυτοκαθορίζονται. Η Κοινωνία των Πολιτών είναι το ΟΛΟΝ και απόλυτο (παρακάτω από την φύση). Όλα τα άλλα είναι υποσύνολα δραστηριοτήτων. Ας μην συγχέουμε την Κοινωνία των Πολιτών με τον Τρίτο Τομέα.
