Τι είναι το εργασιακό άγχος; Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, το άγχος αποτελεί καταρχήν έναν προσαρμοστικό και χρήσιμο μηχανισμό για την επιβίωση του ανθρώπου. Όταν όμως βιώνεται σε υπερβολικό βαθμό, μπορεί να μετατραπεί σε μία μεγάλη απειλή για τη σωματική και την ψυχική του υγεία.

Το άγχος πηγάζει από την αναντιστοιχία που υπάρχει ανάμεσα στις απαιτήσεις που δέχεται το άτομο από το περιβάλλον του και την ικανότητά του να ανταποκριθεί σε αυτές, ειδικά όταν η μη επαρκής ανταπόκρισή του επιφέρει αρνητικές συνέπειες για αυτό.

Έτσι λοιπόν, όταν ο εργαζόμενος έρχεται αντιμέτωπος με πολύ πιεστικές καταστάσεις ή υπερβολικές απαιτήσεις στην εργασία του, στις οποίες δεν μπορεί, για διάφορους λόγους, να ανταποκριθεί, βιώνει ένα επιβλαβές ή κακό άγχος. Η διάκριση ανάμεσα στο κακό (distress) και το καλό (eustress) άγχος  είναι πολύ σημαντική, καθώς ένας βαθμός πρόκλησης στην εργασία (αυτό που συχνά οι εργαζόμενοι ονομάζουν «δημιουργικό άγχος» ή «κινητήριο άγχος») παρακινεί και κινητοποιεί τον εργαζόμενο.

Ποια είναι τα συμπτώματα του εργασιακού άγχους

Συνήθως γίνεται μια διάκριση ανάμεσα σε τρεις κατηγορίες συμπτωμάτων: τα σωματικά, τα ψυχολογικά και τα συμπεριφορικά.

Στα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, τα εξής: αυξημένη αρτηριακή πίεση, πονοκέφαλοι, αλλαγή καρδιακού ρυθμού και ρυθμού αναπνοής, μυϊκή υπερένταση, ναυτία, αίσθημα κόπωσης, δυσπεψία, ορμονικές διαταραχές κ.ά.

Τα ψυχολογικά συμπτώματα περιλαμβάνουν: κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, φόβο αποτυχίας, χαμηλή αυτοπεποίθηση, δυσκολία αυτοσυγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων, διαταραχές ύπνου και λήψης τροφής κ.ά.

Τέλος, κάποιες από τις συμπεριφορικές εκδηλώσεις, χαρακτηριστικές του εργασιακού άγχους, είναι: οι συχνές απουσίες από την εργασία, τα συχνά λάθη ή/και ατυχήματα στον χώρο εργασίας, η αυξημένη κατανάλωση ουσιών (αλκοόλ, κάπνισμα, ηρεμιστικά φάρμακα κ.ά.), οι κακές σχέσεις με τους συναδέλφους κ.ά. 

Ποιες είναι οι κυριότερες αιτίες του εργασιακού άγχους

Οι περισσότεροι συγγραφείς συμφωνούν ότι πηγές εργασιακού άγχους μπορούν να αποτελέσουν μία σειρά από παράγοντες που σχετίζονται είτε με τον σχεδιασμό και την οργάνωση της εργασίας είτε με το περιεχόμενό της είτε με το περιβάλλον εργασίας είτε με τον ίδιο τον εργαζόμενο:

• Σχεδιασμός και οργάνωση της εργασίας: κακές περιβαλλοντικές συνθήκες εργασίας, εργασία σε βάρδιες, πολύωρη εργασία, πολύς φόρτος ή/και ελάχιστος φόρτος εργασίας, εργασία υπό χρονικές πιέσεις, μη ευέλικτη εργασία, μη προγραμματιζόμενο ωράριο κ.ά.
• Περιεχόμενο εργασίας: ασήμαντα, μονότονα, ασαφή, δυσάρεστα καθήκοντα, ασαφής ρόλος, σύγκρουση ρόλων στην ίδια εργασία, συνεχής επαφή με άλλους ανθρώπους και με τα προβλήματά τους, έλλειψη προοπτικών εξέλιξης, θέση ευθύνης και συντονισμού άλλων ανθρώπων, ύπαρξη περισσότερων ή λιγότερων ικανοτήτων από τις απαιτούμενες για μία θέση, χαμηλό κύρος και μισθός, ανεπαρκής εκπαίδευση κ.ά.
• Περιβάλλον εργασίας: κακές σχέσεις με συναδέλφους, έλλειψη υποστήριξης από τον προϊστάμενο, ασαφείς οδηγίες και κατευθύνσεις, μη επαρκή κανάλια επικοινωνίας, ανταγωνισμός, απομόνωση, ανασφάλεια, μη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων, έλλειψη ελέγχου, ασάφεια στους στόχους και στη δομή της επιχείρησης, ασαφές σύστημα αξιολόγησης της απόδοσης, κακό κλίμα, μη αναγνώριση ή ανταμοιβή της καλής απόδοσης, αποτροπή της ανάληψης πρωτοβουλιών, μη ενθάρρυνση ή υποβοήθηση της εξισορρόπησης εργασιακής και προσωπικής ζωής κ.ά.
• Προσωπικοί παράγοντες: οικογενειακές δυσκολίες, ψυχικές ή/και σωματικές ασθένειες, οικονομικά προβλήματα, αίσθημα απομόνωσης, εθισμός από ουσίες κ.ά. 

Θα πρέπει να σημειώσουμε πως η βίωση του άγχους διατηρεί έναν υποκειμενικό χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει πως οι ίδιες συνθήκες μπορεί σε μερικούς ανθρώπους να προκαλέσουν άγχος, ενώ σε κάποιους άλλους να μην έχουν καμία παρόμοια επίπτωση.

Η υποκειμενική βίωση του άγχους σχετίζεται με τον τρόπο πρόσληψης της εκάστοτε κατάστασης ή γεγονότος από το κάθε άτομο. Η αποδοχή της κατάστασης αυτής ως λιγότερο ή περισσότερο απειλητικής και η αξιολόγηση παράλληλα των μέσων ή των δυνατοτήτων που διαθέτει το άτομο για να την αντιμετωπίσει καθορίζουν τον βαθμό του άγχους που θα αισθανθεί.

Ποιες είναι συνέπειες του εργασιακού άγχους

Οι συνέπειες του εργασιακού άγχους δεν μπορεί παρά να είναι αρνητικές και να αφορούν τόσο στον ίδιο τον εργαζόμενο, όσο και στην επιχείρηση στην οποία απασχολείται. Αυτές περιλαμβάνουν:

Για τον εργαζόμενο:

• Επιβάρυνση της σωματικής και ψυχικής του υγείας
• Εκνευρισμό, αδυναμία χαλάρωσης και συγκέντρωσης
• Δυσκολία λογικής σκέψης και λήψης αποφάσεων
• Θυμό, κούραση, απογοήτευση, απόγνωση
• Χαμηλή εργασιακή ικανοποίηση και δέσμευση
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Μειωμένη απόδοση και αποτελεσματικότητα
• Κακές σχέσεις με συναδέλφους
• Διατάραξη της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής
• Κατανάλωση αλκοόλ, χρήση φαρμάκων / ουσιών, κάπνισμα

Για την επιχείρηση:

• Αύξηση απουσιών προσωπικού και λήψης αναρρωτικών αδειών
• Ανάγκη συχνής αλλαγής / αντικατάστασης του προσωπικού
• Χαμηλή απόδοση και παραγωγικότητα
• Μείωση της δέσμευσης των εργαζομένων
• Αύξηση συχνότητας ατυχημάτων
• Αρνητικό κλίμα και μειωμένο ηθικό των εργαζομένων
• Αρνητική εικόνα της επιχείρησης ως ένας «κακός» εργοδότης
• Κακή ποιότητα προϊόντων / παρεχόμενων υπηρεσιών
• Αύξηση παραπόνων πελατών

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το εργασιακό άγχος

Η σοβαρότητα των συνεπειών του εργασιακού άγχους καθιστά επιτακτική την ανάγκη πρόληψης και αντιμετώπισής του από την εκάστοτε επιχείρηση, η οποία πρέπει να λάβει άμεσα και αποτελεσματικά μέτρα, όπως:

• Εκτίμηση κινδύνων και παραγόντων εργασιακού άγχους
• Επανασχεδιασμός της εργασίας
• Εργονομία και περιβαλλοντικός σχεδιασμός
• Ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας μεταξύ εργαζομένων και διοίκησης
• Παροχή επαρκών χρονικών περιθωρίων για την εκτέλεση της εργασίας
• Ρεαλιστικές προσδοκίες από τους εργαζομένους
• Επιβράβευση και αμοιβή της καλής απόδοσης
• Εκπαίδευση εργαζομένων στη διαχείριση του άγχους
• Προσδιορισμός των στόχων της επιχείρησης και εναρμόνισή τους με τους στόχους των εργαζομένων
• Δημιουργία περιβάλλοντος εμπιστοσύνης, δικαιοσύνης, ασφάλειας

Νεκταρία Στεργίου,

Ψυχολόγος
MSc Οργανωτική & Οικονομική Ψυχολογία