Σκεφτείτε το παρακάτω σενάριο... Είστε σε ένα μικρό, σκοτεινό δρομάκι της Αθήνας, βράδυ, και καθώς περπατάτε βλέπετε μια σκοτεινή φιγούρα που κρατάει κάτι σαν μεγάλο ξύλο ή γκλομπ να προχωράει προς το μέρος σας. Τι νιώθετε; Τι σκέφτεστε; Πως αντιδράτε;
Από το 1932, αναγνωρίστηκε το φαινόμενο fightorflight (στα ελληνικά θα το μεταφράζαμε ως «πολέμα ή πέτα»). Πιο ολοκληρωμένα το φαινόμενο λέγεται fightorflightorfreeze καθώς σε καταστάσεις μεγάλου κινδύνου αντιδρούμε με μια από τις τρεις συμπεριφορές - είτε πολεμάμε, είτε τρέχουμε να ξεφύγουμε είτε παγώνουμε. Αυτές οι συμπεριφορές αποτελούν εξελικτικές στρατηγικές επιβίωσης καθώς όταν ο άνθρωπος προσπαθούσε να επιβιώσει σε μια ζούγκλα και ένα ιδιαίτερα εχθρικό περιβάλλον, η παρουσία ενός άγριου ζώου θα τον έκανε να κάνει κάτι από όλα αυτά. Αυτές οι αντιδράσεις είναι καλά μαθημένες και πολύ συχνά παγιδευμένες στο σώμα των ατόμων που έχουν βιώσει τρομακτικές, απειλητικές και τραυματικές εμπειρίες π.χ. έναν πόλεμο.
Σύγχρονοι θεωρητικοί πιστεύουν ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου δεν έχει μπορέσει να εξελιχθεί με παρόμοια ταχύτητα με την οποία τρέχουν οι ανακαλύψεις στον 21ο αιώνα και για το λόγο αυτό οι αντιδράσεις αυτές δεν είναι οι κατάλληλες όταν π.χ. καλούμαι να μιλήσω μπροστά σε ένα κοινό διακοσίων ατόμων.
Τα συμπτώματα που μπορεί να βιώσει κάποιος που έρχεται αντιμέτωπος με το στρες είναι αρχικά η σύσφιξη των μυών σε διάφορα σημεία του σώματος (πολύ συχνά στον αυχένα και στο σαγόνι), αυξημένος καρδιακός ρυθμός, αυξημένη αρτηριακή πίεση, δυσφορία, πονοκέφαλος κλπ. Παρατεταμένη έκθεση στο ερέθισμα μπορεί να οδηγήσει σε ναυτία, εμετό ή ακόμη και ψυχοσωματικές ασθένειες όπως είναι το έλκος στομάχου και σύμφωνα με διάφορες σύγχρονες μελέτες ακόμα και στον καρκίνο.
Είναι όμως το άγχος και το στρες αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των στρεσογόνων παραγόντων στους οποίους εκτιθέμεθα καθημερινά; Π.χ. μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της έλλειψης χρημάτων, την οικονομική κρίση, τις καταστάσεις υγείας στην οικογένεια, τις διάφορες οικογενειακές ευθύνες κλπ; Δεν υπάρχει μία απάντηση σε αυτό καθώς το κάθε άτομο θα πρέπει να απαντήσει για τον εαυτό του. Είναι σημαντικό όμως να αναγνωρίσουμε το στρες που βιώνουμε ως αυτό που είναι, δηλαδή να μην προσπαθούμε να το βαφτίσουμε "καλό" ή "κακό" και να το εκλογικεύσουμε. Εφόσον το αναγνωρίσουμε και θελήσουμε να το διαχειριστούμε, κάποια μικρά βοηθήματα που μπορούν να μας βοηθήσουν στην καθημερινότητά μας είναι τα ακόλουθα:
- Θετική επαναπλαισίωση των καταστάσεων. Κάθε αρνητικό έχει μια θετική πλευρά και το ανάποδο. Θυμηθείτε το σύμβολο του γιν και γιανγκ και πως το καλό ενυπάρχει στο κακό και ανάποδα. Επιλέξτε να δείτε και θετικές πλευρές αυτού που σας συμβαίνει (που υπάρχει στο 99% των περιπτώσεων).
- Δείτε τις σκέψεις που οδηγούν το στρες σε κλιμάκωση και μεγέθυνση και πως αυτές αφορούν κυρίως το μέλλον. Γειωθείτε στο εδώ και τώρα και δείτε ότι τίποτα από αυτά που σας προβάλει το μυαλό σας ως αληθινά, δεν έχει συμβεί.
- Χρησιμοποιείστε ασκήσεις διαλογισμού, mindfulness, γιόγκα ή αναπνοής προκειμένου να έρθετε στο εδώ και τώρα και στην κατάσταση που βρίσκεστε αυτή τη στιγμή. Προσέξτε πως αλλάζει η διάθεσή σας και η κατάσταση του σώματός σας.
- Αναλάβετε την ευθύνη για αυτό που προκαλείτε στον εαυτό σας. Πάντα ένα κομμάτι ελέγχου έχει να κάνει με το πως συμπεριφέρομαι εγώ σε εμένα άσχετα με το τι συμβαίνει στο περιβάλλον μου.
- Αντιμετωπίστε την κατάσταση με χιούμορ. Είναι πράγματι τόσο δραματικά τα πράγματα ή αναδύεται παράλληλα από μέσα σας ένας χαρακτήρας που μεγαλοποιεί και δραματοποιεί τα πράγματα; (drama queen)
- Επιλέξτε να εστιάσετε στα πράγματα για τα οποία είστε ευγνώμονες στη ζωή μας. Ναι, όντως, μπορεί να μας συμβούν μεγάλες ατυχίες αλλά για να βρίσκομαι μπροστά σε μια εφημερίδα και να μπορώ να τη διαβάσω, είμαι σε πολύ καλύτερη μοίρα από ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Και είμαι ευγνώμων για τις ευκαιρίες και τα καλά που μου έχουν δοθεί και συνεχίζουν να μου δίνονται.
Δείτε αν μπορείτε να βάλετε σε πράξη μερικές από τις στρατηγικές αυτές και παρατηρείστε το επίπεδο του άγχους και πόσο μεταβάλλεται. Αλλάζει;
Ναούμ Λιώτας
Οργανωσιακός Σύμβουλος Gestalt, Εκπαιδευτής, BusinessCoach και Εκπ. Ψυχοθεραπευτής
