Σε αυτό το άρθρο εξετάζουμε το θέμα των ορίων σε σχέση με τις δικές μας ανάγκες και τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε από το περιβάλλον μας. Τα οφέλη των ορίων είναι πολλά, και όσο πιο συνεπείς είμαστε με τις επιθυμίες μας, τόσο πιο ουσιαστικές είναι οι σχέσεις που διαμορφώνουμε στην προσωπική και στην επαγγελματική ζωή μας.
Η σημασία της ισορροπίας
«Δεν μπορείς να είσαι ή να κάνεις τα πάντα για όλους τους ανθρώπους»: κάπως έτσι ξεκινά το άρθρο της Lindsay Holmes (deputy healthy living editor, «The Huffington Post») με τίτλο «10 σπουδαία πράγματα που συμβαίνουν όταν θέτεις όρια».
Η αλήθεια είναι πως η ισορροπία στις σχέσεις των ανθρώπων (προσωπικές και επαγγελματικές) είναι κάτι που επιτυγχάνεται με καταβολή ενέργειας, ουσιαστική προσπάθεια και συνεχή τήρηση των καλών πρακτικών της συνύπαρξης.
Συχνά λοιπόν τείνουμε να στεκόμαστε σε μια άλλη θέση. Και τα όρια είναι το στοιχείο που μας βοηθά να επανέλθουμε στη δική μας και να διατηρήσουμε την ισορροπία μας. Χωρίς αυτά καταλήγουμε να λέμε «ναι» σε όλα, να βάζουμε σε πρώτη προτεραιότητα μόνο τις ανάγκες των άλλων και να ερχόμαστε τελικά σε σύγκρουση με τον εαυτό μας. Καταστάσεις τέτοιου είδους μπορούν να μας απογοητεύσουν και να μας εξουθενώσουν. Μάλιστα, όπως αναφέρει η Lindsay Holmes, ενδέχεται να οδηγηθούμε ακόμα και σε κατάσταση burnout, δηλαδή σε φυσική ή πνευματική εξάντληση με εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες για την υγεία μας.
Τα οφέλη των ορίων
Τα όρια που θέτουμε στους άλλους δεν μας περιορίζουν, αλλά αντιθέτως μας απελευθερώνουν. Ας δούμε μερικά από τα οφέλη που προκύπτουν μέσω των ορίων σύμφωνα με τον Chad Buck, κλινικό ψυχολόγο στο Vanderbilt University, ο οποίος ασχολείται με θέματα ισορροπίας μεταξύ εργασιακής και προσωπικής ζωής.
1. Ενισχύεται η αυτογνωσία
Η αυτογνωσία είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε την κυριότητα των σκέψεων, των αναγκών και των συναισθημάτων μας χωρίς να τα συνδέουμε ή να τα αποδίδουμε σε κάποιον άλλον. Όπως λέει και ο δρ. Buck: «Όταν θέτεις ένα όριο, σημαίνει ότι τιμάς την ανάγκη για υγιή διαχωρισμό μεταξύ των σκέψεων και των συναισθημάτων σου και των σκέψεων και συναισθημάτων των άλλων». Θέτοντας όρια λοιπόν, ερχόμαστε σε μεγαλύτερη επαφή με τον εαυτό μας και αποδεχόμαστε τις ανάγκες του.
2. Γίνεσαι καλύτερος συνεργάτης, φίλος, σύντροφος
Τα όρια μας επιτρέπουν να βρούμε χρόνο για να αναστοχαστούμε, να αξιολογήσουμε τις καταστάσεις, αλλά και να ανακτήσουμε την ενέργειά μας. Έτσι παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις, είμαστε πιο ήρεμοι και μπορούμε να αφιερώσουμε ποιοτικό χρόνο στους άλλους. Όπως συμπληρώνει και ο δρ. Buck: «Εάν δεν θέσεις εσύ όρια, τότε είτε θα τα θέσουν οι άλλοι για εσένα ή θα αγνοήσουν εξ ολοκλήρου την ανάγκη για όρια». Και αυτή η κατάσταση μόνο επιζήμια μπορεί να είναι για τον ρόλο μας ως συνεργάτη, φίλου ή συντρόφου.
3. Φροντίζεις περισσότερο τον εαυτό σου
Όταν οι υποχρεώσεις είναι οριοθετημένες, εξοικονομούμε περισσότερο χρόνο για τον εαυτό μας και για τη φροντίδα του. Η προσωπική ευημερία μας έρχεται στο προσκήνιο και δίνουμε σημασία στους παράγοντες που βελτιώνουν τη φυσική και την πνευματική μας κατάσταση, τους οποίους υπό άλλες συνθήκες θα αγνοούσαμε λόγω έλλειψης χρόνου ή ενέργειας.
4. Έχεις λιγότερο άγχος
Όλοι βιώνουν άγχος σε κάποιο βαθμό. Υπάρχουν ωστόσο κάποιοι που επωμίζονται και το στρες του περιβάλλοντός τους. Και αυτοί συνήθως είναι όσοι δεν θέτουν τα όρια και αφήνουν να εισέλθουν στον προσωπικό τους χώρο προβλήματα και υποχρεώσεις που ανήκουν σε άλλους. Η απουσία ορίων ενέχει το ρίσκο βίωσης υπερβάλλοντος άγχους με παράλληλο αποτέλεσμα τον παραγκωνισμό της προσωπικής μας ευτυχίας.
5. Επικοινωνείς καλύτερα
Προκειμένου να είναι αποτελεσματικά τα όρια που θέτουμε, πρέπει να εκφραστούν. Συνεπώς χρειάζεται να αναπτύξουμε την ικανότητα έκφρασης της άποψής μας με τρόπο που δεν προσβάλλει. Χρειάζεται ακόμα να είμαστε ακριβείς και εύστοχοι στα μηνύματά μας. Οι άλλοι δεν είναι υποχρεωμένοι να μαντεύουν τις ανάγκες μας (αυτό είναι ένα παράδειγμα των δικών τους ορίων) και ο τρόπος για να τις μάθουν είναι να τις ακούσουν από εμάς σύντομα και κατανοητά.
6. Εμπιστεύεσαι περισσότερο τους ανθρώπους
«Οι άνθρωποι φοβούνται ότι με το να θέσουν όρια θα πληγώσουν ή θα αναστατώσουν τους άλλους» λέει ο δρ. Buck. Ίσως δηλαδή θεωρούμε ότι με το να λειτουργούμε συνεχώς πυροσβεστικά και συναινετικά κερδίζουμε την αγάπη και την αποδοχή. Και αυτό μπορεί να είναι εν μέρει αλήθεια, ωστόσο ποιον αγαπούν και αποδέχονται; Τον πραγματικό εαυτό μας ή αυτόν που υποδυόμαστε ώστε να είμαστε αρεστοί; Και τελικά πώς αισθανόμαστε, ωραία ή αδικημένοι και θυμωμένοι λόγω των συνεχών υποχωρήσεων; Τελικά προκύπτει ότι δείχνουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους άλλους όταν εκφράζουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε, όταν θέτουμε όρια που πιστεύουμε ότι οι άλλοι μπορούν να κατανοήσουν και να σεβαστούν.
7. Θυμώνεις λιγότερο συχνά
Εάν αφήσουμε τους άλλους να ορίσουν τη ζωή μας, είναι πολύ πιθανό να μην ικανοποιούνται οι ανάγκες μας και να αισθανόμαστε αδικημένοι και θυμωμένοι. Έτσι εκφραζόμαστε με επιθετικότητα και απομακρύνουμε τους ανθρώπους ή δεν εκφραζόμαστε καθόλου, με αποτέλεσμα να έρθει μια στιγμή που θα ξεσπάσουμε και θα χάσουμε το δίκιο μας. Τα όρια μας βοηθούν να διεκδικούμε την ευημερία μας χωρίς όμως να υπονομεύουμε την ευημερία των άλλων.
8. Μαθαίνεις πώς να λες «όχι»
Το «όχι», όσο παράδοξο και αν ακούγεται, μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστικότερα και πιο πολλά «ναι». Χρειάζεται ορισμένες φορές να αποστασιοποιούμαστε από τις αυτόματες απαντήσεις και να αξιολογούμε εάν πραγματικά μπορούμε να αναλάβουμε κάτι. Όπως έχει γράψει και η ηθοποιός Lena Dunham, η οποία συγκρούστηκε με τον εαυτό της προκειμένου να του επιτρέπει να λέει «όχι», οι άνθρωποι ανταποκρίθηκαν πολύ καλά στην ειλικρίνειά της και εκείνη άρχισε να λέει πιο αληθινά «ναι».
9. Κάνεις αυτά που πραγματικά επιθυμείς να κάνεις
Τα όρια είναι μια πολύ καλή τεχνική διαχείρισης χρόνου και οργάνωσης. Συνεπάγονται καθορισμό προτεραιοτήτων, ξεκαθάρισμα, ευκαιρίες για ουσιαστικές επιλογές. Μπορούν ακόμα και να αποτελέσουν το όχημα για μεγάλες αλλαγές ζωής.
10. Δείχνεις μεγαλύτερη κατανόηση
Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη της δρ. Brené Brown (ερευνήτρια στο University of Houston Graduate College of Social Work) σχετικά με τα όρια η ίδια αναφέρει πως οι πιο συμπονετικοί άνθρωποι που έχει γνωρίσει στο πλαίσιο της έρευνάς της ήταν αυτοί που έθεταν όρια. Και το αιτιολογεί ως εξής: εάν κάποιος συμπονά τον εαυτό του αρκετά, ώστε να μιλά ανοιχτά για τι μπορεί να ανεχτεί και τι όχι, είναι περισσότερο ικανός να κατανοήσει αυτή την ανάγκη στους άλλους, να τη σεβαστεί και να την ικανοποιήσει.
Τι πρέπει να ξέρουν οι άλλοι
Το περιβάλλον όποιου αποφασίσει να θέτει όρια (ενώ πριν δεν το έκανε) είναι καλό να γίνει κοινωνός αυτής της πληροφορίας. Οι συνάδελφοι, οι φίλοι και η οικογένεια θα βοηθήσουν πολύ περισσότερο στην προσωπική πορεία οριοθέτησης εάν γνωρίζουν πρώτα από όλα την ύπαρξή της και μετά τον σκοπό της. Σε διαφορετική περίπτωση ενδέχεται να αιφνιδιαστούν από την αλλαγή της συμπεριφοράς και, προκειμένου να επαναφέρουν τη δική τους «ισορροπία», να επιχειρήσουν να ανατρέψουν την πορεία χάραξης ορίων.
Τι πρέπει να ξέρεις εσύ
Μια μεγάλη πορεία ξεκινά με μικρά βήματα. Όπως όλες οι προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες, έτσι και η οριοθέτηση αναπτύσσεται σταδιακά και χρειάζεται πρακτική εφαρμογή. Οι ειδικοί συστήνουν σε όποιον μπει σε αυτή τη διαδικασία να ξεκινήσει θέτοντας ένα μικρό όριο που δεν απειλεί έντονα την ομοιόσταση των πραγμάτων. Και έπειτα να περάσει σε πιο προκλητικούς στόχους. Πρέπει δηλαδή να υφίσταται μια ομαλή ροή, που θα μπορέσει να αφομοιώσει το ίδιο το άτομο, αλλά και όσοι βιώνουν μαζί του τη νέα κατάσταση.
Κάθε βοήθεια είναι καλοδεχούμενη
Όπως λέει και μια γνωστή αφρικανική παροιμία: «Εάν θες να φτάσεις γρήγορα, προχώρα μόνος σου. Εάν θέλεις να φτάσεις μακριά, προχώρα μαζί με άλλους». Η αναζήτηση βοήθειας και υποστήριξης στην πορεία της οριοθέτησης είναι παραπάνω από σημαντική.
Θα υπάρξουν παλινδρομήσεις
Η οριοθέτηση μας βγάζει από τη ζώνη άνεσης που μας περιβάλλει, με αποτέλεσμα να επιθυμούμε να επιστρέψουμε στην πρότερη κατάσταση, ακόμα και εάν ξέρουμε ότι δεν μας έκανε καλύτερους. Κανένα μεγάλο επίτευγμα δεν έγινε αυτόματα. Χρειάζεται δοκιμή και επαναξιολόγηση, επιμονή και πίστη στη μελλοντική καλύτερη πραγματικότητα.
Τελικά ποιος κερδίζει από τον καθορισμό ορίων;
Η απάντηση είναι «όλοι». Τα θετικά συναισθήματα αυξάνονται και οι σχέσεις γίνονται περισσότερο ουσιαστικές. Και αν κάποιος στενοχωρηθεί με τα όρια που θέσαμε, ίσως είναι λιγότερο έτοιμος από εμάς να βιώσει μια πιο αυθεντική ζωή.
Όποιος όμως είναι έτοιμος γιατί να περιμένει;
Ντόρα Αγγελοπούλου, MSc
Learning & Development Specialist
Founder of Game Tree
