Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια ο όρος «bullying» είναι άμεσα συνδεδεμένος με τα φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού και με τη σωματική ή ψυχολογική βία που ασκείται ανάμεσα στα παιδιά. Ωστόσο στη διεθνή βιβλιογραφία (κυρίως στη βρετανική και στην αμερικανική) εδώ και αρκετά χρόνια απαντάται ο ίδιος όρος για να περιγράψει φαινόμενα βίας μεταξύ ενηλίκων σε χώρους εργασίας. Στην Ελλάδα τέτοιου είδους φαινόμενα περιγράφονται συνήθως με τους όρους «ηθική παρενόχληση» (για να διαχωρίζεται από τη σεξουαλική) ή «επιθετικότητα στον χώρο εργασίας».

Ο εκφοβισμός μπορεί να συμβεί στον καθένα: μπορεί να ασκείται από τη διοίκηση προς έναν εργαζόμενο-στόχο ή από μια ομάδα εργαζομένων προς τη διοίκηση είτε ανάμεσα σε συναδέλφους. Ο εργασιακός «δυνάστης» επιτίθεται άμεσα ή έμμεσα σε έναν εργαζόμενο-στόχο ή σε μία ομάδα-στόχο χωρίς να υπάρχει εμφανής λόγος διαμάχης με διάφορους τρόπους:

• Λεκτικές και μη λεκτικές επιθέσεις (βρισιές, αγένεια, υποτίμηση, προσωπική κριτική)
• Αλαζονική συμπεριφορά ή «εκτός ελέγχου» συμπεριφορά κατά τη διάρκεια των συναντήσεων της ομάδας
• Διάδοση κακεντρεχειών για το άτομο-στόχο
• Αποκλεισμός του θύματος από ενημέρωση και μέσα που θα διευκόλυναν τη δουλειά του
• Απομόνωση του ατόμου-στόχου από τους συναδέλφους του (φυσική ή συναισθηματική)

Θα πρέπει εδώ να διαχωρίσουμε το bullying από το mobbing, όρο που περιγράφει παρόμοιες συμπεριφορές σε εργασιακούς χώρους, που όμως έχουν σκοπιμότητα (για παράδειγμα έχουν ως στόχο να οδηγηθεί το άτομο σε παραίτηση προς αποφυγή απόδοσης αποζημίωσης). Χαρακτηριστικό στο φαινόμενο που περιγράφουμε εδώ (bullying/εκφοβισμός) είναι η απουσία σκοπιμότητας. Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθούμε στις κατηγορίες του εργασιακού δυνάστη για να πάρουμε μια ιδέα σχετικά με τα πιθανά κίνητρά του.

Σύμφωνα με τη Νάνσυ Παπαλεξανδρή, καθηγήτρια Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, οι εργασιακοί δυνάστες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

• Οι χρόνιοι δυνάστες είναι άνθρωποι με έντονα στοιχεία αυταρέσκειας που στερούνται ενσυναίσθησης (ικανότητα να μπαίνει κανείς στη θέση του άλλου και να τον συμπαθεί). Σε ιδιαιτέρως ανταγωνιστικά περιβάλλοντα άνθρωποι με αυτά τα χαρακτηριστικά τείνουν να επιβραβεύονται και να προάγονται.
• Οι ευκαιριακοί δυνάστες διαθέτουν ανεπτυγμένες κοινωνικές ικανότητες και μπορούν να δείξουν τον κακό τους εαυτό όταν θεωρούν κάτι τέτοιο χρήσιμο. Διαθέτουν ικανότητες χειρισμού και ιδιαίτερη ευφυΐα, γι’ αυτό και μπορούν να επιδείξουν εξαιρετική καλοσύνη αν αυτό εξυπηρετεί τους σκοπούς τους. Σύμφωνα πάντα με την Παπαλεξανδρή, πρόκειται για την πολυπληθέστερη κατηγορία και τη δυσκολότερη να εντοπιστεί.
• Οι παροδικοί δυνάστες χαρακτηρίζονται ως άτομα κοινωνικώς αδέξια, που από έλλειψη λεπτότητας ταλαιπωρούν τους άλλους χωρίς πολλές φορές να το συνειδητοποιούν.

Ο εργασιακός εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από κλιμάκωση (οι συμπεριφορές γίνονται όλο και πιο έντονες) αλλά και από εξάρσεις και υφέσεις. Το να αλλάζει ο δυνάστης πρόσωπο για ένα διάστημα είναι μέρος του παιχνιδιού, ενός παιχνιδιού που το άτομο-στόχος δεν γνωρίζει και ακριβώς αυτή η άγνοια το τοποθετεί σε μειονεκτική θέση. Οι συνέπειες για το άτομο αργά ή γρήγορα θα φανούν σε ψυχολογικό, συναισθηματικό, ακόμα και σωματικό επίπεδο: έντονο άγχος, έλλειψη κινήτρου για εργασία, απώλεια αυτοπεποίθησης, ψυχοσωματικά ενοχλήματα, κρίσεις πανικού είναι μερικές μόνο από αυτές που αναφέρονται στη βιβλιογραφία.

Το άρθρο θα ήταν ελλιπές αν δεν αναφερόμασταν στις συνέπειες που έχει ο εκφοβισμός για τον ίδιο τον επαγγελματικό οργανισμό: αυξημένες απουσίες μέρους του προσωπικού, συνεχείς αλλαγές προσωπικού, μειωμένη παραγωγικότητα, χαμηλό ομαδικό πνεύμα, απώλεια εμπιστοσύνης εξυπηρετούμενων και ποικίλες άλλες συνέπειες με μεγάλο κόστος.

Συμπερασματικά, ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο αποτελεί απειλή τόσο σε ατομικό επίπεδο, όσο και σε οργανωτικό. Για τον λόγο αυτό η εργοδοσία θα πρέπει να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για να καθίστανται άχρηστες τέτοιου είδους συμπεριφορές. Η εποπτεία οργανισμών αποτελεί ένα καλό εργαλείο προφύλαξης ή επανόρθωσης, καθώς φέρνει στο φως άλυτες συγκρούσεις που μπορεί να παράγουν τέτοιου είδους φαινόμενα.

Γωγώ Καραγιάννη,

Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
http://gwkarag.wixsite.com/psydrama