Το άγχος είναι μία κατάσταση η οποία συνοδεύεται από φυσικές, ψυχολογικές ή κοινωνικές επιπτώσεις ή δυσλειτουργίες και η οποία προκύπτει σε άτομα που αισθάνονται ανίκανα να γεφυρώσουν το κενό ανάμεσα στις απαιτήσεις ή τις προσδοκίες που τίθενται επ’ αυτών.
Κάθε άτομο είναι καλά εφοδιασμένο για να αντεπεξέρχεται σε βραχυχρόνια έκθεση σε πίεση, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ως θετικό, αλλά έχει μεγαλύτερη δυσκολία στην αντιμετώπιση παρατεταμένης έκθεσης σε εντατική πίεση. Περαιτέρω, διαφορετικά άτομα μπορούν να αντιδράσουν διαφορετικά σε παρόμοιες καταστάσεις, ενώ το ίδιο άτομο μπορεί να αντιδράσει διαφορετικά σε παρόμοιες καταστάσεις σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του.
Το άγχος δεν είναι ασθένεια, παρατεταμένη όμως έκθεση σε αυτό μπορεί να μειώσει την αποδοτικότητα του ατόμου στην εργασία και να επηρεάσει αρνητικά την υγεία του.
Το άγχος που προέρχεται εκτός του εργασιακού περιβάλλοντος μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στη συμπεριφορά και σε μειωμένη αποδοτικότητα στην εργασία. Όλες οι εκδηλώσεις άγχους στην εργασία δεν μπορούν να θεωρηθούν εργασιακό άγχος. Το εργασιακό άγχος μπορεί να προκληθεί από διαφορετικούς παράγοντες, όπως το αντικείμενο εργασίας, ο τρόπος οργάνωσης της εργασίας, το περιβάλλον εργασίας, η φτωχή επικοινωνία κ.λπ.
Εργασιακό στρες και οικονομική κρίση
Ο κυριότερος παράγοντας εργασιακού στρες στις μέρες μας είναι η ανασφάλεια και το αίσθημα της απειλής που νιώθει ο εργαζόμενος. Και αυτό διότι αυτοί οι παράγοντες μπορούν αρκετά εύκολα να οδηγήσουν το άτομο στον φόβο και στον πανικό. Και τότε το άγχος πολλαπλασιάζεται και δημιουργείται φαύλος κύκλος.
Όμως, ειδικά στις μέρες μας, το στρες στην εργασία δεν μπορεί να αναλυθεί και να αντιμετωπιστεί ξεχωριστά και μόνο του. Για πολλούς ανθρώπους η εργασία ήταν πρώτη προτεραιότητα και για πολλούς περισσότερους ο δείκτης ανάπτυξης και εξέλιξής τους. Φυσικά η εργασία είναι και προτεραιότητα, και ανάπτυξη. Αλλά όταν υπάρχει μόνο αυτό, και αυτό απειλείται, είναι φυσικό να νιώθει ο άνθρωπος ότι απειλείται ολόκληρη η ταυτότητα, η προσωπικότητα, η ανάπτυξή του.
Το ερώτημα όμως πρέπει να τεθεί από την αρχή και αφορά στις αξίες και στις στάσεις ζωής.
Το εργασιακό στρες μπορεί να θεωρηθεί και η αιτία και το αποτέλεσμα πολλών καταστάσεων. Μπορεί να γίνει αιτία πολλών ασθενειών, παθήσεων, διαταραχών. Μπορεί όμως να είναι και το αποτέλεσμα μίας πορείας ζωής που δεν επιτρέπει να πούμε «όχι» σε κανέναν συνάδελφο, να μην στεναχωρήσουμε ή να δυσαρεστήσουμε κανένα υφιστάμενο, προϊστάμενο ή συνάδελφο, να φορτωνόμαστε συστηματικά δουλειά που δεν μας αναλογεί χωρίς να λέμε τίποτα, να παίρνουμε την άδειά μας αφού πρώτα αποφασίσουν όλοι οι άλλοι, να μην συζητάμε κάτι που μας ενόχλησε και να το κουβαλάμε κάθε μέρα μαζί μας.
Μέχρι και 35%-40% των υπαλλήλων στην Ευρώπη δηλώνουν ότι υποφέρουν από εργασιακό άγχος, με τους Έλληνες να κατέχουν την πρωτιά, δηλώνοντας άγχος στην εργασία σε επίπεδο πάνω από 60%.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το δεύτερο συνηθέστερο πρόβλημα υγείας που οφείλεται στην εργασία είναι, μετά την οσφυαλγία, το εργασιακό άγχος, καθώς πλήττει σχεδόν έναν στους τρεις εργαζομένους.
Το εργασιακό άγχος μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε κλάδο και μέγεθος επιχείρησης, μπορεί να επηρεάσει τον καθέναν σε οποιοδήποτε επίπεδο. Πολλές συνθήκες, όπως η πίεση, ο ανταγωνισμός, η αποδοτικότητα, η βία, ο εκφοβισμός, μπορούν να οδηγήσουν σε εργασιακό άγχος.
Έχει υπολογιστεί ότι το άγχος που οφείλεται στην εργασία κοστίζει στα κράτη-μέλη τουλάχιστον 20 δισ. ευρώ ετησίως. Το κόστος δεν θα πρέπει να υπολογίζεται μόνο στενά, δηλαδή πόσα ευρώ χάνουν οι οργανισμοί, αλλά συνολικά, δηλαδή να συνυπολογιστούν και οι ευρύτερες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις που πλήττουν την κοινωνία, τα άτομα και τις επιχειρήσεις.
Η χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών και άλλων ψυχοτρόπων ουσιών στον χώρο της εργασίας είναι συχνό φαινόμενο και αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για εργατικά ατυχήματα ή άλλα προβλήματα που σχετίζονται με την αποδοτικότητα στην εργασία, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις απουσίες και τις αναρρωτικές άδειες.
Το άγχος έχει σχέση με τις μεταβολές που συμβαίνουν στον οργανισμό όταν αυτός εκτεθεί σε απροσδιόριστη απειλή. Οι μεταβολές αυτές μπορούν να διακριθούν σε συνειδητές ή μη συνειδητές, σε μετρήσιμες ή μη μετρήσιμες.
Υπάρχουν δύο διαφορετικά προφίλ εργαζομένου. Αυτού που στον εργασιακό χώρο φοβάται και αυτού που θυμώνει. Ο φόβος και ο θυμός προκαλούν αύξηση της αδρεναλίνης από τα νεφρά. Οι δύο αυτές εκδηλώσεις του οργανισμού αποτελούν εκδηλώσεις του επινεφριδιακού άξονα. Πρόκειται για συνειδητές μεταβολές του οργανισμού. Το άτομο, όταν αισθάνεται φόβο, εκδηλώνει τις περισσότερες φορές υποχώρηση, ενώ όταν αισθάνεται θυμό τείνει να εκδηλώσει αντιδραστική συμπεριφορά.
Ωστόσο ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί και στις μη συνειδητές μεταβολές του οργανισμού που οφείλονται στο άγχος. Τέτοιες μεταβολές είναι αυτές στο ανοσοποιητικό σύστημα, στο αναπαραγωγικό (δυσμηνόρροια, στυτικές διαταραχές κτλ.), στο ενδοκρινολογικό (αυξομειώσεις του βάρους, νεοπλασματικές ασθένειες), στο μεταβολικό (θυρεοειδής αδένας, διαβήτης κτλ.).
Στη σημερινή εποχή ο φόβος να μην μπορείς να ανταποκριθείς στο ύψος των περιστάσεων, να μην μπορείς να ικανοποιήσεις τις απαιτήσεις που έχουν οι άλλοι για σένα, να μην μπορείς να εκφράσεις τις αδυναμίες ή την αγωνία σου σε οδηγεί σταδιακά σε ενοχές, στην απογοήτευση, στην έλλειψη αυτοεκτίμησης, στην αποξένωση, στην κατάθλιψη και υπό ορισμένες προϋποθέσεις στην αυτοκτονία.
Το πιο σημαντικό στοιχείο στην υγεία και στην ανταγωνιστικότητα μίας επιχείρησης είναι το ανθρώπινο κεφάλαιό της. Αυτό ισχύει περισσότερο από ποτέ σήμερα, στην οικονομία της γνώσης. Γιατί προϋπόθεση να σκέφτονται ορθολογικά και δημιουργικά οι εργαζόμενοι είναι η διατήρηση και η ανάπτυξη της ψυχικής τους υγείας.
Στους παράγοντες που σχετίζονται με το άγχος περιλαμβάνονται οι εξής:
- ο υπερβολικός φόρτος εργασίας ή η έκθεση σε φυσικούς κινδύνους.
- ο έλεγχος που έχουν οι εργαζόμενοι στον τρόπο εκτέλεσης της εργασίας τους.
- εάν οι εργαζόμενοι κατανοούν τον ρόλο τους.
- οι διαπροσωπικές σχέσεις περιλαμβανομένων ζητημάτων όπως η παρενόχληση και η βία.
- η στήριξη που παρέχεται από συναδέλφους και προϊσταμένους.
- η κατάρτιση που χρειάζονται οι εργαζόμενοι για την εκτέλεση των καθηκόντων τους.
Γρήγορες τεχνικές μείωσης του άγχους
Η διαχείριση του άγχους τείνει να επικεντρώνεται περισσότερο στα άτομα και όχι στις επιχειρήσεις. Όμως το κλειδί για την πρόληψη του εργασιακού άγχους και των ψυχοκοινωνικών κινδύνων βρίσκεται στην επιχείρηση και στη διαχείριση της εργασίας. Η πρόληψη των συνεπειών του εργασιακού άγχους είναι προτιμότερη από την αντιμετώπιση μετά την εμφάνισή τους.
Μερικά αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπιση του εργασιακού άγχους είναι τα εξής:
- η παροχή επαρκούς χρόνου στους εργαζομένους για την εκτέλεση των καθηκόντων τους.
- η σαφής περιγραφή της εργασίας.
- η παροχή στους εργαζομένους της δυνατότητας να εκφράζουν παράπονα και η σοβαρή αντιμετώπιση αυτών.
- η ελαχιστοποίηση των φυσικών κινδύνων.
- η κατανόηση των παραγόντων άγχους εκτός του χώρου εργασίας.
- η ανταπόκριση του φόρτου εργασίας στις δυνατότητες και στους πόρους εκάστου εργαζομένου.
- η οργάνωση σεμιναρίων και η εκπαίδευση των εργαζομένων από ειδικούς στη διαχείριση του άγχους.
- ο σχεδιασμός των καθηκόντων κατά τρόπο ώστε να παρέχει κίνητρα.
- ο σαφής καθορισμός εργασιακών ρόλων και αρμοδιοτήτων.
- η παροχή ευκαιριών για κοινωνική αλληλεπίδραση.
- η αποφυγή αμφιβολιών σε θέματα εργασιακής ασφάλειας και επαγγελματικής σταδιοδρομίας.
Τι μπορούμε να κάνουμε όμως για να βοηθήσουμε τον εαυτό μας; Καταρχάς θα πρέπει να διερευνήσουμε ποια είναι η πηγή του άγχους στη δουλειά μας, ώστε να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα. Αν καταλήξουμε τελικά ότι το άγχος δεν οφείλεται σε αρνητικά συναισθήματα απέναντι στην καριέρα μας, αλλά απέναντι στη δουλειά μας, μπορούμε να προχωρήσουμε σε βελτιώσεις στο καθημερινό μας πρόγραμμα, ώστε να μειώσουμε τα επίπεδα του άγχους.
Τέτοιες βελτιωτικές κινήσεις μπορεί να αφορούν
- στην αύξηση των ωρών ξεκούρασης.
- στην ώρα αναχώρησης από το σπίτι.
- στο να μην ψάχνουμε τι θα φορέσουμε τελευταία στιγμή.
- στο να έχουμε αρκετό χρόνο για να ετοιμαστούμε, ώστε να μην ξεκινάμε με άγχος.
- στη δημιουργία μίας λίστας με τα εργασιακά μας καθήκοντα στην αρχή της μέρας, ώστε να δουλεύουμε με πρόγραμμα.
Μπορούμε να διατηρήσουμε τα επίπεδα του άγχους σε ελεγχόμενα επίπεδα και να απολαμβάνουμε περισσότερο την καριέρα μας, αρκεί να βάλουμε πρόγραμμα.
Παράλληλα, αν δεν μπορείτε να αλλάξετε το περιβάλλον σας ή να μειώσετε το άγχος, φροντίστε τον εαυτό σας:
- κάντε συχνά διαλείμματα.
- γυμναστείτε.
- φροντίστε τη διατροφή σας.
- μειώστε την ένταση των συναισθηματικών σας αντιδράσεων.
- μην προσπαθείτε να ευχαριστήσετε τους πάντες γύρω σας.
- βάλτε προτεραιότητες, όλα τα πράγματα με τα οποία ασχολείστε δεν είναι επείγοντα.
- προσπαθήστε το πρίσμα υπό το οποίο βλέπετε τα πράγματα να μην είναι πάντα αρνητικό.
Επιπλέον χρησιμοποιήστε τεχνικές χαλάρωσης και διαλογισμό, που μειώνουν την ένταση στους μύες και βοηθούν την αναπνοή να επανέλθει στον φυσιολογικό ρυθμό της. Έστω και 10 λεπτά την ημέρα βοηθούν σημαντικά στη μείωση των σωματικών συμπτωμάτων του άγχους. Αποφύγετε τα οινοπνευματώδη, το τσιγάρο και τη μεγάλη ποσότητα καφεΐνης, επειδή έχουν την τάση να αυξάνουν οποιοδήποτε σωματικό σύμπτωμα του άγχους που βιώνετε. Επίσης σημαντικό είναι να κοιμάστε αρκετά και να μην διαταράσσεται το πρόγραμμα του ύπνου σας.
Δεν θα πρέπει βέβαια να ξεχνάμε ότι η εξομάλυνση του άγχους δεν είναι κάτι που πετυχαίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Είναι σχετικά εύκολο να ανακουφιστούμε από τα αρνητικά μας αισθήματα, και με τη βοήθεια του ειδικού θεραπευτή μπορούμε πολύ γρήγορα να απαλλαγούμε από την κορύφωση του άγχους, που γίνεται με την έκρηξη του πανικού. Όμως χρειάζονται σταθερές και επίμονες προσπάθειες, ώστε η βελτίωση να σταθεροποιηθεί μέσα μας.
Βικτωρία Πολύζου,
Σύμβουλος ψυχικής υγείας
medlabnews.gr
