Το εργασιακό στρες έχει αναγνωριστεί σε Διεθνές, Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο, ως θέμα ενδιαφέροντος που αφορά τόσο τους εργαζόμενους, όσο και τους εργοδότες. Το εργασιακό στρες, μαζί με το σύνδρομο mobbing και το σύνδρομο burnout αποτελούν τις εκφράσεις της ψυχοσωματικής επαγγελματικής παθολογίας.
Ως στρες ορίζεται η αδυναμία του ανθρώπινου οργανισμού σε φυσιολογικό και ψυχολογικό επίπεδο, να ανταποκριθεί σ’ ένα πιεστικό εξωτερικό ερέθισμα. Σύμφωνα με τον ερευνητή W. Cannon, όταν ο ανθρώπινος οργανισμός αξιολογήσει ένα εξωτερικό ερέθισμα ως απειλή, εισέρχεται αυτόματα σε κατάσταση διέγερσης και άμεσης κινητοποίησης, μέσω του νευρικού και του ενδοκρινικού συστήματος. Οι αντιδράσεις του οργανισμού σε πιεστικές καταστάσεις έχουν φυσιολογικές παραμέτρους, όπως ορμονικές μεταβολές, μεταβολές αρτηριακής πίεσης, αλλά και ψυχολογικές παραμέτρους.
Ως σύνδρομο mobbing ορίζεται η «άσκηση, στο πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ συναδέλφων ή μεταξύ ανώτερου και κατώτερου στην ιεραρχία, μιας συστηματικής και διαρκούς επίθεσης σε βάρος ενός προκαθορισμένου θύματος, προκειμένου να ωθηθεί στο να εγκαταλείψει τη θέση εργασίας του».
Οι πρώτες επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες δείχνουν ότι το mobbing προκαλεί καταστροφικές συνέπειες στη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων και κατ’ επέκταση, των οικογενειών τους.
Εθνικές νομοθεσίες στην Ιταλία, στη Σουηδία, στη Γερμανία, αναγνωρίζουν πλέον το σύνδρομο mobbing ως επαγγελματική ασθένεια και ως βασική αιτία για την εκδήλωση εργατικών ατυχημάτων.
Το σύνδρομο burnout, σύμφωνα με τους ειδικούς, αποτελεί μία από τις συνέπειες του εργασιακού στρες. Ο όρος burnout χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στις Η.Π.Α, για να περιγράψει μια επαγγελματική παθολογία που εκδηλώνεται με μεγάλη συχνότητα σε όσους ασκούν κοινωνικό λειτούργημα (ιατρούς, νοσοκόμους, κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς κ.λπ.).
Χαρακτηριστικά του συμπτώματος είναι η εξάντληση, ο κυνισμός (ως έκφραση της αρνητικής στάσης του πάσχοντος προς τους άλλους, αλλά και προς την εργασία του) και η αναποτελεσματικότητα που είναι προϊόν μιας αρνητικής αυτοεκτίμησης.
Το εργασιακό στρες εκδηλώνεται συνήθως με:
- Συναισθηματική εξάντληση/κατάθλιψη
- Υψηλό βαθμό απουσιών/αδιαθεσία
- Προβλήματα ύπνου
- Καρδιαγγειακές ασθένειες
- Συχνές διαπροσωπικές συγκρούσεις
- Ημικρανίες
- Εκνευρισμό/υπέρταση
- Γαστρεντερολογικές διαταραχές
- Κυκλοθυμία
- Εθισμούς (αλκοολισμός, κάπνισμα, χρήση ουσιών)
Είναι λάθος η αντιμετώπιση του στρες να γίνεται αφού αυτό συμβεί. Τα άτομα που διάγουν πιο λογικό τρόπο ζωής είναι λιγότερο πιθανό να βιώσουν στρες από αυτά που είναι λιγότερο λογικά. Όταν διαπιστωθεί πρόβλημα εργασιακού στρες πρέπει να αναληφθεί δράση για την πρόληψη, εξάλειψη ή μείωσή του. Η ευθύνη για τον καθορισμό των κατάλληλων μέτρων βαρύνει τον εργοδότη. Αυτά τα μέτρα εφαρμόζονται με τη συμμετοχή και τη συνεργασία των εργαζομένων ή/και των αντιπροσώπων τους.
Σύμφωνα με την Οδηγία-Πλαίσιο 89/391/ΕΕC της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την "Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία", παρέχεται μια γενική υποχρέωση στους εργοδότες να ελέγχουν apriori τους κινδύνους και τα «κενά» ασφαλείας στους εργασιακούς χώρους, πριν εφαρμόσουν προληπτικά μέτρα και δράσεις.
Δηλαδή, πρέπει να εφαρμοστεί ένα σύστημα εκτίμησης για την υγεία και ασφάλεια και η υποχρέωση αυτή έγκειται στον εργοδότη. Σύμφωνα με την Οδηγία-Πλαίσιο, οι «γενικές αρχές πρόληψης» εμπεριέχουν όλους τους κινδύνους, είτε οργανωτικούς, είτε σωματικούς και ψυχολογικούς, οι οποίοι μπορεί να επηρεάζουν την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων, σε σχέση με τη σωματική, πνευματική και κοινωνική ευεξία.
Ελίνα Τσιούλη, Ψυχολόγος ΕΚΠΑ
M.Sc. Έλεγχος του Στρες και Προαγωγή της Υγείας
Ιατρική Σχολή Αθηνών
