Παλιότερα ο Γιώργος δεν έκανε χειραψίες. Δεν συγχρωτιζόταν με τους ανθρώπους. Δεν αντάλλασσε εύκολα κουβέντες. Προτιμούσε να ζει στον προσωπικό του κόσμο. Τώρα ο Γιώργος τείνει το χέρι του, έστω και λίγο επιφυλακτικά, σε όποιον του το ζητήσει. Βγαίνει από το καβούκι του και με ύφος σοβαρού επαγγελματία παίρνει παραγγελίες από τους πελάτες. Είναι προσεκτικός, ευγενικός, προσηλωμένος στο καθήκον, και για να λέμε του στραβού το δίκιο, έχει πολύ καλύτερη συμπεριφορά από χιλιάδες άλλους σερβιτόρους που δουλεύουν χρόνια τώρα σε αντίστοιχα πόστα.

Από την άλλη πλευρά, οι πελάτες του Γιώργου απολαμβάνουν τον καφέ τους, το τσίπουρο και τους μεζέδες τους χωρίς περίεργα βλέμματα ή διάθεση οίκτου. Επιλέγουν συχνά τον «Παντοκαφενέ», γιατί είναι μια καλοστημένη και φιλόξενη γωνιά ανάπαυλας στο Παλαιό Φάληρο, που έχει καταφέρει να ενώσει με σεβασμό και αξιοπρέπεια δύο κομμάτια του κόσμου: τον λεγόμενο τυπικό πληθυσμό με τα άτομα με αναπηρίες και ειδικές δεξιότητες, εν προκειμένω με άτομα που πάσχουν από αυτισμό, ήπια νοητική υστέρηση και ψυχωτικές διαταραχές.

Από τον περασμένο Γενάρη ο Γιώργος, εννιά ακόμη συνάδελφοί του που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες και άλλο υποστηρικτικό προσωπικό δέχθηκαν την πρόσκληση του Γιώργου Τζώτη και έξι ακόμη μελών της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης Ένταξης για την Απασχόληση Ατόμων με Αναπηρίες και Ειδικές Δεξιότητες «+Εργάζομαι!» να δουλέψουν στον «Παντοκαφενέ»: ένα καφενείο, μεζεδοπωλείο και παντοπωλείο που μπορεί να είναι επιλογή του οποιουδήποτε αναζήτα την ποιότητα στα διαλείμματα της ημέρας του. Ένας «Παντοκαφενές» που χωρίς τυμπανοκρουσίες καταπολεμά τις προκαταλήψεις και διακρίνεται για την ανθρωπιά του. Μόνο αυτή η διάκριση χωρά στον «Παντοκαφενέ». Αυτή και ακόμη μία: Στην κουβέντα μας με τον Γιώργο Τζώτη, συνιδιοκτήτη της επιχείρησης, μιλώντας για τους εργαζομένους, παρότι ενήλικες διατηρούσαμε τον χαρακτηρισμό «παιδιά» από θαυμασμό και συμπάθεια, όχι από οίκτο.

Με ποιο στόχο δημιουργήσατε τον «Παντοκαφενέ»;

Ζούμε σε μια εποχή ματαιώσεων, δεν πληρωνόμαστε καλά και σκεφτήκαμε να κερδίσουμε άλλα πράγματα, να νιώσουμε πιο ανθρώπινοι και ταυτοχρόνως να βοηθήσουμε την κοινωνία. Οι περισσότεροι από όσους είμαστε μέλη του κοινωνικού συνεταιρισμού εμπλεκόμαστε επαγγελματικά με την ψυχική υγεία και ξέρουμε ότι μπορούμε να αποδείξουμε πως παιδιά που έχουν πιστοποίηση αναπηρίας, είτε είναι αυτισμός είτε νοητική υστέρηση είτε ψυχωτικές διαταραχές, μπορούν να εμπλακούν στην κοινωνία και μάλιστα προς όφελός της, δηλαδή να εργαστούν. Υπήρχαν επιχειρήσεις που δούλευαν αυτά τα παιδιά, αλλά ήταν κλεισμένα, απομονωμένα σε ένα δωμάτιο και έφτιαχναν φασόν, τυποποιημένα πράγματα. Εμείς θέλαμε ένα είδος επιχείρησης με δυνατότητα να έρχονται σε άμεση επαφή με τον κόσμο, την κοινωνία.

Ούτως ώστε να ενωθούν οι δύο κόσμοι, δηλαδή ο λεγόμενος τυπικός πληθυσμός και τα άτομα με ποσοστό αναπηρίας;

Ακριβώς. Είναι γεγονός πως όλοι μας δυσκολευόμαστε να βρούμε δουλειά. Πόσο μάλλον αυτά τα παιδιά. Προσπαθήσαμε όλοι μας με πολύ κόπο και στέρηση, όχι τόσο σε οικονομικό επίπεδο αλλά ως προς τον προσωπικό μας χρόνο. Άξιζε όμως τον κόπο.

Ποιο είναι το νομικό πλαίσιο στο οποίο βασίζεται η λειτουργία του «Παντοκαφενέ»;

Ο διακριτικός μας τίτλος είναι «+Εργάζομαι!». Είμαστε Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Ένταξης Περιορισμένης Ευθύνης για την Απασχόληση Ατόμων με Αναπηρίες και Ειδικές Δεξιότητες. Τα μέλη του συνεταιρισμού είμαστε επτά. Με βάση τον νόμο εμείς δεν έχουμε καμία απολύτως αμοιβή και οφείλουμε τουλάχιστον το 60% των εργαζομένων μας να είναι από τις κοινωνικές ομάδες που ανέφερα, το 60% των εσόδων της επιχείρησης να καλύπτει τα λειτουργικά έξοδα, το 5% να αποτελεί το αποθεματικό μας και το υπόλοιπο 35% είτε να δίνεται στα παιδιά είτε να δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Αυτή τη στιγμή, εκτός από τους εργαζομένους που προέρχονται από τον τυπικό πληθυσμό, δουλεύουν δέκα άτομα, επτά αγόρια και τρία κορίτσια, με ειδικές δεξιότητες.

Πώς επιλέξατε τα παιδιά που εργάζονται εδώ;

Τα γνωρίζαμε είτε από τα πλαίσια στα οποία εργαζόμαστε είτε από την τοπική κοινωνία. Δεν υπάρχει όμως κάποιου τύπου περιορισμός και ακόμη κάνουμε αξιολογήσεις, συνεντεύξεις για να δούμε πώς μπορούν να ανταποκριθούν στις εργασιακές ανάγκες και φυσικά να διαπιστώσουν και τα ίδια εάν τους αρέσει να δουλέψουν και μπορούν να αντεπεξέλθουν. Μετά από αυτό γίνεται πάντα εκπαίδευση των παιδιών, τα οποία αποκαλώ «παιδιά» χαϊδευτικά, όπως καταλαβαίνετε.

Προτεραιότητα του «Παντοκαφενέ» είναι ο πελάτης ή ο εργαζόμενος;

Σε αυτή τη φάση προτεραιότητά μας είναι οι εργαζόμενοι, οι οποίοι με τη σειρά τους μαθαίνουν να μεταβιβάζουν αυτή την προτεραιότητά τους στους πελάτες. Ανάλογα με τη λειτουργικότητα του κάθε παιδιού τού δίνεται και το πόστο που θα δουλέψει. Υπάρχουν παιδιά που δεν μπορούν να σερβίρουν ή να εργαστούν στον μπουφέ. Μπορούν όμως να δουλέψουν στην αποθήκη ή στην καθαριότητα. Αυτό το νόημα έχει η αξιολόγηση. Γι’ αυτό έχουμε και το παντοπωλείο μέσα στον χώρο του καφενείου μας, για να δημιουργηθούν περισσότερες θέσεις εργασίας. Για παράδειγμα, στον Γιώργο δεν αρέσει πολύ η επαφή με τον κόσμο. Δεν τον υποχρεώνει κανείς να το κάνει. Όμως σιγά σιγά ζητά μόνος του να σερβίρει. Και το κάνει. Εξελίσσεται, ενσωματώνεται. Έτσι με όλους. Κάνουν τη δουλειά στην οποία μπορούν να αποδώσουν καλύτερα. Μαθαίνουν ότι ο πελάτης έχει πάντα δίκιο, εάν προκύψει κάτι, ξέρουν πως πρέπει να απευθυνθούν στον υπεύθυνο.  Έχουν εκπαιδευθεί γι’ αυτά. Πάντως, όσο και να είναι προτεραιότητά μας οι εργαζόμενοι, δεν θέλουμε να έχουμε πελάτες από οίκτο, αλλά για να απολαύσουν τον καφέ τους, το τσίπουρό τους, το κρασί τους και τους μεζέδες τους. Δεν προσπαθούμε να αλλάξουμε τον πελάτη, αλλά εμείς να γίνουμε πιο ευέλικτοι. Το ιδανικό σενάριό μας είναι να περνούν καλά όλοι οι πελάτες του «Παντοκαφενέ» και ίσως, όταν φεύγουν, να αντιλαμβάνονται ότι εδώ δουλεύουν παιδιά με αυτισμό, ήπια νοητική υστέρηση ή ψυχώσεις.

Ποιος είναι ο μισθός των παιδιών;

Ορίζεται από τον Ο.Α.Ε.Δ., που αναλαμβάνει και την ασφαλιστική τους κάλυψη, στα 480 ευρώ τον μήνα καθαρά, εάν δεν κάνω κάποιο μικρό λάθος. Επιπλέον, δεν χάνει κανένα παιδί το δικαίωμα είτε σε σύνταξη είτε σε επίδομα αναπηρίας. Διατηρεί αυτού του τύπου το εισόδημα στο ακέραιο.

Παρότι είναι απλουστευτικό να επιχειρήσει κάποιος να μιλήσει για τις ψυχικές ασθένειες σε λίγες λέξεις, θα μπορούσατε να μας δώσατε το στίγμα τους;

Ο αυτισμός  είναι ασθένεια με την οποία γεννιέται κάποιος. Δεν έχει σχέση με τη νοημοσύνη, αλλά με την κοινωνική επαφή και την έκφραση του συναισθήματος. Όταν υπάρχει αυτισμός σε ήπια μορφή, το παιδί το οποίο είναι πολύ έξυπνο δυσκολεύεται με τη διαχείριση του συναισθήματός του. Αυτός είναι και ο δικός μας στόχος: να βοηθήσουμε να διαχειρίζονται το συναίσθημά τους. Χαρακτηριστικό των αυτιστικών ανθρώπων είναι ότι δεν μπορούν να βγουν από το «εγώ» τους. Είναι πολύ κλεισμένοι στον εαυτό τους. Υπάρχει βέβαια και το προχωρημένο στάδιο του αυτισμού. Σε αυτή την κατάσταση το αυτιστικό άτομο μπορεί να στερηθεί ακόμη και την ικανότητα του λόγου. Τα παιδιά με νοητική υστέρηση μπορεί να γεννηθούν έτσι, η υστέρησή τους να οφείλεται σε παθολογικά αίτια ή σε ατύχημα.  Είναι σαν να έχει κάποιος μπροστά του ένα μικρό παιδί. Για τις ψυχωτικές διαταραχές συνήθως υπάρχει προδιάθεση, αλλά στα 20, 25, 30 τους χρόνια, μετά από κάποιο πολύ στρεσογόνο γεγονός, μπορεί να εκδηλώσουν την ψύχωσή τους, να μην αξιολογούν σωστά την πραγματικότητα, να νομίζουν ότι τους καταδιώκουν ή οτιδήποτε άλλο. Με τις θεραπευτικές μεθόδους που υπάρχουν πλέον όλοι αυτοί οι άνθρωποι μπορούν μια χαρά να εργαστούν.

Ομολογώ πως νιώθω αμηχανία έχοντας κοντά μου άτομα με ψυχικές νόσους. Μήπως και γίνω άθελά μου προσβλητική ή μειωτική απέναντί τους.

Ό,τι χρειάζονται αυτοί οι άνθρωποι είναι να μην τους φέρονται διαφορετικά. Εγώ έχω ρευματολογικό πρόβλημα και δύο φορές την εβδομάδα πρέπει να κάνω ενέσεις. Εάν το έψαχνα περισσότερο, μπορεί να διαπίστωνα πως έχω κάποιο ποσοστό αναπηρίας. Ο καθένας μας γεννήθηκε με κάτι. Δεν διαφοροποιούμαι από τα παιδιά που έχουν αυτισμό με την έννοια ότι και εγώ αντιμετωπίζω το πρόβλημά μου και εργάζομαι, και εκείνα μπορούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημά τους και να εργαστούν. Δεν έχουμε κάτι να κρύψουμε ούτε κάτι να ντραπούμε.

Ποια ήταν και είναι η αντιμετώπιση του κόσμου ως προς τον «Παντοκαφενέ», που βρίσκεται στο ισόγειο μιας πολυκατοικίας;

Επειδή ξέρουμε ότι υπάρχει το στίγμα της ψυχικής ασθένειας, προσπαθήσαμε, πριν ανοίξουμε το μαγαζί, να προετοιμάσουμε τον κόσμο. Εξηγήσαμε στους ενοίκους της πολυκατοικίας τι θέλαμε να κάνουμε, μιλήσαμε με τους μαγαζάτορες της γειτονιάς, ενημερώσαμε τον δήμο Παλαιού Φαλήρου, τους φορείς, κάναμε συνελεύσεις ξανά και ξανά. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχουμε την υποστήριξη και του δήμου και των φορέων και των κατοίκων και των ενοίκων. Οι πελάτες μιλάνε με τους υπαλλήλους μας, οι φορείς του δήμου κάνουν εκδηλώσεις εδώ.

Υποθέτετε ότι θα είχατε την ίδια αντιμετώπιση και σε οποιονδήποτε άλλο δήμο. Για ποιο λόγο επιλέξατε το Παλαιό Φάληρο;

Η αλήθεια είναι πως πριν αποφασίσουμε τη γειτονιά όπου θα φτιάχναμε τον «Παντοκαφενέ», κάναμε έρευνα αγοράς. Το Παλαιό Φάληρο έχει καλό βιοτικό επίπεδο, διατηρεί τον χαρακτήρα της γειτονιάς, μένουν οι ίδιοι άνθρωποι εδώ και πολλά χρόνια. Αυτά τα στοιχεία φαντάζομαι ότι βοήθησαν να πάει πιο καλά η επιχείρησή μας. Όντως κάποιες γειτονιές της Αθήνας, όπως στο κέντρο της πόλης, που είναι δυσλειτουργικές, έχουν ετερόκλητο πληθυσμό, γειτονιές χωρίς επαφή των ανθρώπων μεταξύ τους ίσως να ήταν πιο δύσκολο να αποδεχθούν ένα καινούργιο κομμάτι πληθυσμού που θέλει να ενσωματωθεί κοινωνικά.

Έχω την αίσθηση πως υπάρχει έντονος ρατσισμός στις τοπικές κοινωνίες.

Δεν θέλω να χρησιμοποιήσω τον χαρακτηρισμό «ρατσισμός». Σίγουρα όμως σε μια άλλη γειτονιά θα ήταν πιο δύσκολο. Εδώ ο κόσμος έχει καλύτερη παιδεία να πω; Δεν ξέρω εάν είναι ρατσιστικός ο τρόπος που το αναφέρω, αλλά έχουμε την υποστήριξη της γειτονιάς. Αυτό είναι σίγουρο.

Εσείς προσωπικά πως αποφασίσατε να εμπλακείτε στον «Παντοκαφενέ»;

Είμαι δημόσιος υπάλληλος και συγκεκριμένα νοσηλευτής στο ψυχιατρικό  τμήμα του Ευαγγελισμού. Ζω με όλα τα αρνητικά του δημοσίου υπαλλήλου, όπως είναι η καθημερινή ματαίωση ή το κυλιόμενο ωράριο. Κοντά στα σαράντα μου χρόνια πια έχω ανάγκη να νιώσω παραγωγικός για την κοινωνία. Λεφτά (σ.σ. πέραν της μισθοδοσίας του αποκλειστικά από το νοσοκομείο) δεν πρόκειται να βγάλω. Δουλεύω με παιδιά αυτιστικά, με νοητική υστέρηση, με ψυχικές νόσους. Μέσα από τη δουλειά μου όλα αυτά τα παιδιά έμμεσα με «πληρώνουν» χρόνια τώρα. Είναι ηθική η ανταμοιβή μου. Ξέρω πολύ καλά πως πολλά από αυτά τα παιδιά μπορούν να ζήσουν δουλεύοντας (σ.σ. ως μέλη της κοινωνίας και όχι απομονωμένα). Όταν λοιπόν τα βλέπω να δουλεύουν στον «Παντοκαφενέ» και το μαγαζί να έχει κόσμο καθημερινά, νιώθω να έχει πετύχει ο σκοπός ο δικός μου και όλων των συνεργατών. Ο ηθικός μισθός μου είναι πολύ μεγάλος.

Ήταν επιλογή σας να ασχοληθείτε ως νοσηλευτής με την ψυχική υγεία ή τελειώσατε τη σχολή σας, έτυχε να προσληφθείτε στο ψυχιατρικό τμήμα του νοσοκομείου και απλώς το αποδεχτήκατε;

Είχα επιλέξει από φοιτητής να ασχοληθώ με την ψυχική υγεία. Έτυχε το διάστημα εκείνο να επισκεφθώ κάποια κέντρα ψυχικής υγείας, όπως του Βύρωνα, που έκαναν εξαίρετη δουλειά. Έβλεπα πώς υποδέχονταν τους ασθενείς και σε διάστημα δύο, τριών μηνών μέσα από τη συνεργασία που είχαν με τους αρμοδίους του κέντρου κατάφερναν αρκετοί από αυτούς τους ασθενείς να επανενταχθούν στην κοινωνία. Όταν βλέπεις έναν ψυχικά άρρωστο άνθρωπο σε κατάσταση κρίσης να πιστεύει πως είναι ο Χριστός, για παράδειγμα, και μετά την κατάλληλη αντιμετώπιση να μπορεί να λειτουργήσει στην κοινωνία, αυτό είναι σπουδαίο.

Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδια του «Παντοκαφενέ»;

Πρώτα απ’ όλα να εξακολουθήσει να είναι βιώσιμη η επιχείρηση. Βάσει καταστατικού μπορούμε να ανοίξουμε και άλλες επιχειρήσεις υποστηρικτικές του «Παντοκαφενέ», όπως, για παράδειγμα, να καλλιεργούμε σε ένα κτήμα προϊόντα που θα πουλάμε στο παντοπωλείο μας. Είναι νωρίς ακόμη, αλλά ο σταθερός μας στόχος είναι να δημιουργήσουμε όσες περισσότερες θέσεις εργασίας μπορούμε γι’ αυτά τα παιδιά.

Κυβέλη Χατζηζήση,

Δημοσιογράφος Skywalker.gr